Leesfragment: Whizzkids, casino’s en ­stroomstootwapens

Morgen in De Groene Amsterdammer, vanavond al te lezen op Athenaeum.nl: Hassan Bahara over Joost Vandecasteeles Massa, een 'vernuftige scifi-thriller' die 'perfect de onduidelijke, financiële wanorde schetst die de westerse wereld tegenwoordig teistert'.

De samenwerking tussen Athenaeum Boekhandel en De Groene Amsterdammer is versterkt: op de site van De Groene kunt u de besproken boeken direct bij Athenaeum kopen.

Margot, het Brusselse hoofdpersonage uit Joost Vandecasteele’s roman Massa, is aan het begin van het boek een midtwintiger die richting mist in haar leven. Geen vormende carrière, geen schokvrij liefdesleven, verlangend naar iets groots dat haar fletse zelfbeeld kan oppoetsen.

Tot ze op een dag achter haar computer zit en bestookt wordt met pop-ups van een schimmig bedrijf, Blurred Inc. Ze wordt gevraagd te solliciteren naar een functie die inhoudt dat ze fictieve bedrijfsinformatie omvormt tot aantrekkelijke teksten die in het informatiecircuit worden geïnjecteerd om economieën te beïnvloeden. Drie dagen later heeft ze de baan en is de roman niet meer een verhaal over een stuurloos tutje, maar een kolkende satire over een economische schijnwerkelijkheid waar niemand meer greep op heeft.

Massa als satire is vermakelijk, maar heeft vaak minder met romankunst te maken dan met journalistiek. Margot wordt wereldwijd ingezet in economische hubs als Hongkong, waar kapitalistische ontsporingen tot uiting komen in zoiets als Apple’s eigen knokploeg die met stroomstootwapens de concurrenten te lijf gaat. Aan dit soort uitwassen – de multinational als psychopaat – hangt Vandecasteele slimme beschouwingen op over een economie die de menselijke maat al te lang en te ver ontstegen is. Het is niet allemaal even makkelijk te doorgronden, maar dat is wellicht opzet en moet duidelijk maken hoe duister de financiële machinaties zijn die ons de huidige crisis opleverden. In dat opzicht slaagt Vandecasteele erin het beangstigende gevoel over te brengen dat economie geen onfeilbare wetenschap is, hoe graag we dat zijn gaan geloven in de economisch zorgeloze jaren die achter ons liggen. Onze economie, zo lijkt Vandecasteele duidelijk te willen maken, rust op bedrog en zelfbedrog, inhaligheid en politiek cynisme. Misschien op de laatste plaats dient economie ons aller welzijn.

Hoe een tot een gedrocht uitgegroeide economie uitpakt in de werkelijkheid wordt in Massa duidelijk in de overdrijving van politiek-populistische tendensen en ongekende immigratiegolfen. Het is actueel als geen ander boek. De recente opstanden in de Arabische wereld zijn erin verwerkt. Teleurgesteld door het uitblijven van politiek en economisch succes overspoelen de Noord-Afrikaanse hordes de Europese stranden. Tegelijkertijd verliest de Europese bevolking haar geloof in de politiek die alleen nog maar geeft om haar eigen ambities (Europese eenwording) en geen oog heeft voor het economisch lijden van het volk. Gevolg: mensen groeperen zich in clans en gaan bedrijven, politieke instituties en elkaar te lijf.

Ook het internet is in dit boek een ­onbedwingbaar monster. De gedachte dat het ­barrières zou slechten en massa’s in broederschap bij elkaar zou brengen, heeft men al lang laten varen. Het is verworden tot een wasteland waar alleen nog hackers, criminelen en mani­pulatoren van de economie als Margot zich ophouden.

Inderdaad, Massa, een dystopie van de zuiverste soort.

Vandecasteele schetst dit inktzwarte visioen knap en vaardig, maar echt onthutsend wil het niet worden. Dat komt vooral door de matter of factly getoonzette beschouwingen over politiek, economie en de huidige mens. Uit zomaar een dialoog: ‘We verhandelen sowieso al geld op basis van fictie. Zoals de illusie dat Duitsland betrouwbaar is, terwijl ze hun hele economie in stand houden met slecht betaald onbeschermd werkvolk en goede pr.’ Slim, en in de overdrijving snijdt het vast hout, maar het is mechanische taal, kille feitelijkheid die niets losmaakt.

Op een ander plan dan als satirische maatschappijkritiek is Massa iets beter te genieten. Het is namelijk ook een vernuftige scifi-thriller. Margots werk voor Blurred Inc. sleurt haar een dodelijke strijd binnen tussen schimmige bedrijven met concurrerende belangen. Het is een milieu vergeven van whizzkids, huurmoordenaars, casinobezoekjes, geavanceerde technologie, hotelkamers waar ingebroken wordt. Kortom, de bekende clichés, maar in Vandecasteele’s behandeling doen ze kakelvers aan. Hij houdt de gejaagde stijl aan van Amerikaanse blockbusters en komt met genoeg originele details om het geen herhalingsoefening te laten zijn van uitgekauwde thrillerelementen. De ontwikkeling van personages schiet er bij deze vorm een beetje bij in – Margot blijft het hele boek een steriele creatie, meer een kapstok voor ideeën dan mens – maar meeslepend is het wel. Vandecasteele krijgt in dit thrilleraspect ook veel meer gezegd dan in de passages waarin voornamelijk wordt bewezen dat hij een vinger aan de pols van de tijd heeft. De strijd waar Margot en haar werkgever met andere bedrijven en figuren in verwikkeld zijn, is er een om informatie waarmee economie en politiek gemanipuleerd kunnen worden. De geheimzinnigheid waarmee al die informatie is omgeven, de onduidelijke belangen die ermee gemoeid zijn, de zwaarwegende, onvoorspelbare consequenties ervan – het spiegelt perfect de onduidelijke, financiële wanorde die de westerse wereld tegenwoordig teistert.