Leesfragment: Hamlet

25 mei verschijnt William Shakespeares Hamlet, in de vertaling van Peter Verstegen, in een uitgave van de Perpetuareeks. Actrice Halina Reijn schreef er een nawoord bij, dat nu al te lezen is op Athenaeum.nl.

'In alle opzichten is Hamlet spelen een ontwrichtende, ingrijpende gebeurtenis. Iedere zin is herkenbaar, elke scène een spiegel, elke monoloog een levensles. Hamlet geeft geen antwoorden maar stelt de vragen die ieder kind, ieder mens zichzelf tijdens zijn leven stelt.'

Het stuk der stukken

‘Het is een auditie die driehonderdvijfenzestig dagen duurt,’ fluisteren wij elkaar angstig toe en duwen braaf onze schouders in het gareel terwijl we, met een denkbeeldige draad van onze kruin naar het plafond, fier rechtop het leslokaal binnenstappen. Iedere seconde zijn wij ons bewust van onszelf. Als we eten, tekst leren, plassen, ademen, dansen, lezen, en tijdens onze slaap wanneer we dromen van grote carrières op de bühne en op het witte doek, weten wij ons beoordeeld door de strenge docenten van Toneelacademie Maastricht. Wij leren onze stemmen, onze spieren, onze zielen te reduceren tot het gereedschap waar we ons beroep mee gaan uitoefenen. Niet alleen in ons handelen, maar ook met onze gedachten, proberen wij te worden wat wij denken dat de academie wil dat wij zijn.
Om half acht ’s avonds is er geen leraar meer te bekennen in het schoolgebouw. Even durven wij onszelf te vergeten. Onderuitgezakt hangen we op de bank van de toneelschoolkantine en staren naar de televisie. De enorme druk om te presteren in het propedeusejaar waarin meer dan tweederde van de leerlingen de eindstreep niet zal halen, heeft ons uitgeput. Niet alleen tijdens de acteer-, bewegings-, en theorielessen, maar ook in de gangen, kleedkamers, en buiten op het plein hebben wij het gevoel constant getest te worden. Wij moeten onze scènes voor morgen voorbereiden, maar turen in plaats daarvan naar het praatprogramma van Hanneke Groenteman die Theu Boermans, de artistiek leider van een toonaangevend theatergezelschap, interviewt.
‘Hamlet,’ antwoordt hij als ze vraagt naar zijn toekomstplannen. ‘We hebben nu Jacob Derwig in huis. Fris van de toneelschool. Je kunt pas Hamlet regisseren als je een Hamlet hebt.’ Als één man schieten wij wakker. Jacob Derwig is voor ons aspirantacteurs een lichtend voorbeeld, een heus idool. Als ze bestonden plakten wij posters van hem aan onze muren en vereerden we hem met een dagelijks gebed. Jacob Derwig als de prins van Denemarken. Iets interessanters kunnen wij ons nauwelijks voorstellen.
‘En nu Ophelia nog. Je gaat een jong meisje aannemen?’
‘Absoluut! De zoektocht is vandaag begonnen,’ zegt Theu lachend tegen het aanwezige studiopubliek. Mijn wangen beginnen te gloeien, nog even en ik vat vlam. Het liefst zou ik de televisie inspringen om mezelf aan te bieden aan deze geniale regisseur van wie ik sinds mijn twaalfde prachtige stukken zag, maar mijn klasgenoten en ik zakken nog een stukje verder onderuit op de harde toneelschoolbank en bidden in stilte dat we het komende trimester zullen overleven.
De volgende ochtend word ik tot mijn verbazing bij de schooldirecteur geroepen. ‘Je gaat naar Amsterdam, meneer Boermans wil je zien.’
Ik moet me aan de tafel vastgrijpen. De kamer draait. Mijn voedsel schiet omhoog. ‘Puur toeval,’ zegt de directeur nuchter en ik slik mijn misselijkheid weg. ‘Hij zag per ongeluk een of andere auditie van je voor een fi lm. Hij wil je zien.’ Trillend van de zenuwen loop ik de volgende dag in de overweldigende drukte over het Damrak. Twee Shakespeare-monologen heb ik de vorige avond mijn hersens ingestampt. Alles mocht ik voorbereiden voor de auditie, behalve een stuk tekst uit Hamlet. Het voelt alsof ik mijn droom kan aanraken, alsof ik mijn diepste wens in mijn hand houd, maar ook ieder moment in scherven op de grond uiteen kan zien spatten. Ik mompel de uit het Engels vertaalde woorden. Hij heeft zich aangediend: de kans, de mogelijkheid om een deur te openen waar ik vanaf mijn zesde van droom. Debuteren in het stuk der stukken.
Nauwelijks kan ik nog ademhalen. Aan iedere vezel van mijn pijnlijk verkrampte spieren merk ik dat dit een allesbepalend moment in mijn leven is. Erop of eronder. Het begin van iets groots of het einde van mijn bestaansrecht. De zwarte haren op mijn witte armen staan recht overeind. Ik denk aan Ophelia zoals ze is op het schilderij van Millias, half verdronken drijvend tussen de bloemen in het water. Morbide, onschuldig, sexy, prachtig, dramatisch, iconisch. Hoe kan ik gestalte geven aan deze mythe, dit archetype, dit begrip?
Mijn kleding heb ik zorgvuldig gekozen: een wollen trui, lange rok tot aan de grond en stoere laarzen. Een beetje hippie chic kunnen die hardcore kunstenaars wel waarderen, denk ik bij mezelf en duw de deur open van het statige theater. Ik twijfel of mijn benen mij nog wel zullen blijven dragen wanneer ik in het grote repetitielokaal sta te wachten tot de heer Boermans zijn opwachting zal maken.
‘Kun je toch deze tekst van Ophelia even doen?’ vraagt hij me zodra hij binnenkomt. Ik staar naar het opengevouwen boekje met de toneeltekst van Hamlet dat hij me in mijn handen heeft gedrukt. Wat is dit voor verrassingsaanval? Doet hij dit expres om mij te testen? Wil hij weten hoe ik reageer op onverwachte situaties? Ontspan, ontspan, ontspan! draag ik mezelf in stilte op terwijl mijn lip onbedaarlijk begint te trillen.
Bevend begin ik aan de eerste zin. Nu moet ik het waarmaken. Mijn lot ligt in mijn eigen handen. Na drie woorden onderbreekt hij me. Ik schrik op. Niet gewend om zo bruut gecorrigeerd te worden, ben ik een paar seconden van mijn stuk gebracht maar ik hervind mezelf en begin opnieuw aan de zin.
Alsof het muzieknoten zijn dwingt de befaamde regisseur me de woorden te zeggen op een bepaalde melodie. In eerste instantie ben ik compleet gevangen in zijn keurslijf van taal en de betekenis daarvan, maar langzamerhand lijken zijn aanwijzingen de klassieke tekst te ontgrendelen. De letters beginnen te leven en ik ervaar voor het eerst de magie van het toneelstuk. De betovering van de poëzie, de vernuftig geformuleerde inhoud van de zinnen.
Als ik een half uur later de gang door loop op weg naar de deur zie ik drie actrices wachten. Alle drie allang afgestudeerd, alle drie even knap en fantastisch. Die nacht kan ik de slaap niet vatten. Mijn hoofd is vol van Hamlet en Ophelia en Theu. Ondanks het tijdstip zou ik het liefst met de telefoon als een knuff el tegen me aan slapen voor het geval iemand me belt met nieuws over mijn auditie. De tweede nacht dool ik door het smerige studentenhuis in hartje Maastricht en probeer mijn ademhaling te reguleren. Alles in mij wil deelnemen aan deze voorstelling, die zal gaan over de essentie van het bestaan, over de vraag waarom we hier op aarde zijn. Het machteloze wachten op de uitslag is nauwelijks te verdagen. Om negen uur schrik ik wakker van de telefoon. Het is Theu. ‘Ik zou graag hebben dat je bij ons komt spelen.’ Eerst slaak ik een vreemde oerkreet die door het hele huis heen echoot en dan roep ik te hard in de hoorn: ‘Maar ik zit nog op school!’
Een jaar later is Hamlet in première gegaan en heeft de voorstelling alle prijzen gewonnen die er zijn. Het project heeft het leven veranderd en beïnvloed van iedereen die er aan meedeed. In alle opzichten is Hamlet spelen een ontwrichtende, ingrijpende gebeurtenis. Iedere zin is herkenbaar, elke scène een spiegel, elke monoloog een levensles. Hamlet geeft geen antwoorden maar stelt de vragen die ieder kind, ieder mens zichzelf tijdens zijn leven stelt. Wat doe ik hier? Wat is goed? Wat is kwaad? Wat is er achter de sterren? Om avond aan avond onderdeel te zijn van zoiets fundamenteels, van die poëzie, van dat oerverhaal, is betoverend intens.
In die zes weken dat wij Hamlet repeteerden en voor het eerst speelden verbrak ik mijn jarenlange relatie, werd hevig verliefd (natuurlijk op Hamlet zelf ), ging alleen wonen, had enorm liefdesverdriet, sliep weken niet, ontdekte wat acteren was en ervoer waarom ik op aarde ben gekomen: als een van de dragers van deze klassieke stukken. Fictie en realiteit begonnen in elkaar over te lopen. Ik kon nauwelijks uit elkaar halen waar ik ophield en Ophelia begon. Haar onschuld, haar verzengende liefde voor de Deense prins, haar woede omdat die onbeantwoord bleef en haar waanzin om de dood van haar vader beleefde ik als zeer reëel. Het enige nadeel van debuteren als Ophelia in Hamlet is dat alles wat daarna komt niet raakt aan de genialiteit van dit stuk. Nooit meer zal ik die mate van waarheid ervaren in bijna ieder woord, in iedere verhouding in elke scène. Theater op haar best. Het blijft fascinerend dat Shakespeare op ongeëvenaarde wijze in staat is geweest het mens zijn zo treffend en tijdloos te vatten in een toneelstuk. Verplichte kost voor iedereen die net als prins Hamlet op zoek is naar de zin van het bestaan.