De eerste zin van HhhH van Laurent Binet, vertaald door Liesbeth van Nes

'Gabcík, c'est son nom, est un personnage qui a vraiment existé.'
'Gabcík is zijn naam en hij is een personage dat echt heeft bestaan.'

Personage is de vertaling van personnage, dat ook persoon kan betekenen. Als Gabcík echt heeft bestaan, is het dan niet veel logischer om voor persoon te kiezen? Hij was werkelijk genoeg. In 1912 werd hij geboren in wat nu Slowakije heet en in 1942 bewaarde hij in Praag tijdens een vuurgevecht zijn laatste kogel voor zichzelf. Gabcík en Kubiš hadden als opdracht Reinhard Heydrich te liquideren.

Binet is gefascineerd door hun geschiedenis, die volgens hem 'in romantiek en intensiteit de meest onwaarschijnlijke fictie achter zich' laat. Als Gabcík Heydrich onder vuur wil nemen, die een paar meter vóór hem in een open auto zit, blokkeert zijn stengun. Als de Gestapo gesteund door 700 SS'ers de kerk bestormt waarin Gabcík zich met zes andere verzetsmensen heeft verschanst, duurt het bijna acht uur vóór dat allerlaatste schot valt. Als het niet echt gebeurd was zouden we het vergezocht vinden.

Natuurlijk zijn er diverse romans over die gebeurtenissen geschreven, maar ze bevallen Binet niet omdat het verhalen zijn waarin we denken de gedachten van een historische figuur te lezen, terwijl niemand die ooit heeft gekend. Hij wil niets verzinnen, ook al geeft hij ruiterlijk toe dat zijn scrupules hem van glorieuze momenten beroven. Hij vindt het belangrijker om Gabcík en Kubiš in hun waarde te laten. Je zou dus verwachten dat hij kiest voor non-fictie. Toch noemt hij HhhH een roman.
Hij heeft daar zijn redenen voor. De romanvorm geeft hem de gelegenheid tot uitstapjes waarin hij de omstandigheden kan schetsen die twee aardige jongens ertoe hebben gebracht een moord te plegen waarvan de repercussies te voorzien waren: voor Heydrichs dood moesten duizenden met hun leven betalen. Bovendien kan hij laten zien hoe lastig fictie te omzeilen is. Als hij een hoofdstuk aan een vriend laat lezen, blijkt die te denken dat hij de helft heeft verzonnen, overigens zonder hem dat kwalijk te nemen.

Ten slotte is de roman een soepel genre, dat ook episodes opneemt die op het eerste gezicht niets met het verhaal te maken hebben. Binet is al ruim over de helft van het boek als hij beseft dat hij een infra-roman schrijft: een roman waarin hij alles mag gebruiken, behalve fictie. In deze infra-roman is Gabcík tegelijk een romanpersonage en een historische persoon.

Liesbeth van Nes vertaalde eerder werk van Stefan Zweig, Umberto Eco & Jean-Claude Carrière en herziet haar vertaling van Alfred Jarry, Roemruchte daden en opvattingen van doctor Faustroll, patafysicus voor de Nederlandse Academie voor Patafysica.