De eerste zin van Siegfried Lenz' Een minuut stilte, vertaald door Gerrit Bussink
30 augustus 2010Een warme zomer in een klein havenstadje aan de Oostzee, vele jaren geleden. Benny Goodman en Ray Charles zijn nog in de mode, het strandfeest is het hoogtepunt van het jaar en als de lerares Engels de klas binnenkomt, staat iedereen op en roept: ‘Goedemorgen, Mrs Petersen.’ Dat Stella Petersen en haar leerling Christian elkaar liefhebben, mag niemand weten. Gerrit Bussink vertaalde Siegried Lenz' Een minuut stilte (Schweigeminute), en we vroegen hem om zijn vertaling van de eerste zin toe te lichten: '"Wir setzen uns mit Tränen nieder," zong ons schoolkoor aan het begin van de herdenkingsbijeenkomst...'
Een vertaler wil vertalen. Om iets in de oorspronkelijke taal te laten staan, moet je wel een heel goede reden hebben. Als je denkt: gewoon laten staan, is prompt de tweede gedachte: maar dan denken de lezers dat je niet kunt vertalen! Helemaal moeilijk wordt het als het om de eerste woorden of zelfs de eerste zin van een boek gaat. De vertaler wil immers een goede eerste indruk achterlaten.
Toch kan de tekst of de context je dwingen het te overwegen. Het kan bijvoorbeeld om een wereldberoemd citaat gaan ('Ich bin ein Berliner.'), om een regel uit een alom bekend lied ('Mus i denn, mus i denn, zum Städtele hinaus.') of om een bekende spreuk in het Latijn ('ora et labora').
Om te beginnen is de vraag dan of er al een vertaling bestaat en of er wel een vertaling mogelijk is. Meteen daarop volgend komt de vraag of de betreffende tekst in de vreemde taal dicht genoeg bij het Nederlands ligt om begrijpelijk te zijn voor degene die de vreemde taal niet spreekt. Verder speelt een rol: is het een zin of een uitspraak die ook door de buitenlandse schrijver al in een voor hem vreemde taal is geschreven, en: is het makkelijk op te zoeken als het toch niet meteen te begrijpen valt?
Zulke overwegingen (en andere) schieten de vertaler sneller door het hoofd dan een stukje als dit geschreven kan worden — tenslotte moet er opgeschoten worden.
Bij de eerste zin van de novelle Een minuut stilte van Siegfried Lenz ging de gedachteketen als volgt:
- Van wie is de regel afkomstig (Bach: Matthäus Passion)
- Bestaat er al een vertaling van (ja: 'Huilend gaan wij zitten')
- Zou die vertaling de lezer iets zeggen? (nee)
- Is de zin voor iedereen te begrijpen (waarschijnlijk wel: Wij zetten ons met tranen neder)
- Is het logisch de zin niet te vertalen (ja, want de lezer zal vermoeden waarom het gaat)
- Kan het makkelijk worden opgezocht (ja, de eerste hit bij google is meteen raak)
- Kan ik het maken er de vertaling mee te openen? (waarom eigenlijk niet?)
En dus luidt de vertaling van de eerste zin van de novelle van Siegfried Lenz:
“Wir setzen uns mit Tränen nieder,” sang unser Schülerchor zu Beginn der Gedenkstunde, dann ging Herr Block, unser Direktor, zum bekränzten Podium.
“Wir setzen uns mit Tränen nieder,” zong ons schoolkoor aan het begin van de herdenkingsbijeenkomst, daarna liep meneer Block, onze rector, naar het bekranste podium.
Gerrit Bussink vertaalde onder meer werk van Uwe Timm, Daniel Glattauer en Jenny Erpenbeck.
