De eerste zin van Chan Koonchungs De vette jaren, vertaald door Yves Menheere
03 november 2011De waarheid is geen optie. Beijing in de nabije toekomst: er is een maand uit de officiële documenten geplukt en niemand heeft er enige herinnering aan noch kan het iemand iets schelen. Behalve een groepje vrienden dat ten koste van alles wil uitvissen wat hier achter zit, achter deze opgelegde vrolijkheid en het collectieve geheugenverlies in China. Wanneer ze een hooggeplaatst persoon ontvoeren en hem dwingen alles te onthullen, zijn ze tot op het bot geschokt over wat ze te weten komen – niet alleen over hun leiders, maar ook over hun eigen mensen. Het is een boodschap die de wereld op haar grondvesten zal doen schudden. Yves Menheere vertaalde Chan Koonchungs roman De vette jaren. Wij vroegen hem zijn vertaling van de eerste zin toe te lichten.
We missen een maand.
De eerste zin van De vette jaren kan eigenlijk twee dingen betekenen: ‘Al een maand niet meer gezien’, maar ook ‘Er is een maand zoek’. Hoewel de eerste mogelijkheid misschien het meest voor de hand ligt, wordt uit de zinnen die volgen duidelijk dat het hier om een missende maand moet gaan: ‘Wat ik bedoel is: er is een hele maand verdwenen, weg, kwijt. Normaal volgt februari op januari, maart op februari, april op maart. Nu is het alsof na januari maart kwam of april na februari. We hebben een maand overgeslagen, als je begrijpt wat ik bedoel.’
Die eerste zin komt een paar alinea’s verder weer terug, als Lao Chen, de ik-figuur uit de eerste hoofdstukken, vertelt hoe hij op straat wordt aangesproken door Fang Caodi, een oude kennis die hij lang uit het oog verloren is. Uit zijn reactie valt op te maken dat hij de zin in eerste betekenis opvat: ‘We hebben elkaar wel langer dan een maand niet gezien,’ zegt hij tegen Fang Caodi. Waar de een ‘Er is een maand zoek’ zegt, verstaat de ander ‘We hebben elkaar al een maand niet meer gezien.’ Het is de schuld van het werkwoord, dat in het Chinees letterlijk ‘zien’ betekent, maar zoals het in deze zin gebruikt twee betekenissen heeft die in het Nederlands op verschillende manieren zouden worden uitgedrukt.
Omdat er in het Nederlands geen woord lijkt te zijn dat op dezelfde manier werkt, heb ik uiteindelijk maar voor het werkwoord ‘missen’ gekozen. Missen kan ‘ontbreken’ betekenen, en in die zin gebruikt worden voor een zoekgeraakte maand, tegelijkertijd kan het als op mensen wordt toegepast niet alleen worden gebruikt voor mensen die zoek zijn, maar ook voor mensen die we al een tijd niet meer gezien hebben. Deze oplossing is natuurlijk niet perfect, want we zouden in het Nederlands nooit ‘We missen een maand’ zeggen tegen iemand die we dertig dagen geleden voor het laatst hebben gezien. Maar van de andere kant is het misschien ook niet onwaarschijnlijk dat we een grammaticaal correcte zin met een onbegrijpelijke boodschap (want wat betekent dat eigenlijk, een missende maand?) onbewust zo verdraaien dat we hem wel begrijpen.
Een andere vraag is wie die eerste zin van het boek nu eigenlijk zegt. De tweede en derde keer dat de zin in het boek voorkomt staat hij tussen aanhalingstekens, waardoor het duidelijk is dat Fang Caodi aan het woord is, maar de eerste keer is dat niet het geval. De Engelse vertaler lijkt er van uit te gaan dat auteur Chan Koonchung de aanhalingstekens gewoon is vergeten en laat het voorkomen alsof het ook hier Fang Caodi is die het woord voert. Hadden er aanhalingstekens gestaan, dan was daar verder niets mis mee geweest.
Toch is ook een andere oplossing mogelijk. Het eerste deel van het boek bestaat uit de persoonlijke herinneringen van verschillende personages, die allemaal vanuit de eerste persoon hun verhaal vertellen over de zoektocht naar de verloren maand: dagboekaantekeningen, geluidsopnames, google-documenten. Mij lijkt het niet onwaarschijnlijk dat Lao Chen, de bestsellerauteur die als eerste het woord mag voeren, begint met het inzicht dat hem zijn kant van het verhaal op papier laat zetten: We missen een maand.
Yves Menheere vertaalde eerder teksten uit het Chinees voor Het trage vuur en Armada en werkt nu aan de vertaling van Bi Feiyu's Drie Zussen.
N.B. op de website van Uitgeverij Signatuur zijn ook de hieropvolgende zinnen te lezen (pdf-formaat).
