De eerste zin van 70% acryl 30% wol van Viola di Grado, vertaald door Annette de Koning

Un giorno era ancora dicembre.
Op een dag was het nog altijd december.

De lezer zal denken: hè, hoezo ‘nog altijd’? Want die weet nog niet dat het ‘t grootste deel van het verhaal december blijft: ‘December ging gewoon voorbij, afgezien van zijn onhebbelijke gewoonte steeds weer opnieuw te beginnen als het de eenendertigste werd.’ Hoe dan ook, die eerste zin moet bevreemding wekken, een bevreemding die de schrijfster over alles heen legt. Want in 70% acryl 30% wol is niets gewoon: geen mens, geen ding, geen gedachte, en zelfs het klimaat gedraagt zich vreemd.

We zien alles door de ogen van Camelia - de hoofdpersoon - en of je wilt of niet, je wordt haar denkwereld en haar leven ingezogen. Die voortdurende december staat in de ogen van Camelia voor alles wat er in haar leven mis gaat, voor de winter in het naargeestige Leeds, waar zij als Italiaanse woont en waar het wat haar betreft altijd winter is en altijd sneeuwt. Maar hij staat vooral voor de dood van haar vader, op twaalf december 2004. 

December blijft terugkeren

Voor dit stukje heb ik alle (26!) zinnen met ‘december’ eens onder elkaar gezet en het resultaat verraste me nogmaals. Ik realiseerde me nog meer hoe zorgvuldig Viola Di Grado dit boek gecomponeerd heeft. Niet alleen december, maar ook andere elementen zoals kleuren, korte zinnetjes, verwijzingen, komen regelmatig terug. Ze vormen de motieven die het verhaal zo beeldend ondersteunen en worden, vaak op een onderkoeld humoristische manier, in het overigens inktzwarte verhaal verweven: ‘Op een nacht, het zal december geweest zijn, ging de bel […], of: ‘Ik ging weer naar huis. Daar was het natuurlijk gewoon december’.

Januari

Gelukkig wordt Camelia op een dag verliefd op een Chinees, en dan ‘gaat januari verder zonder enige spijt dat hij geen december meer was.’ Ze wordt overspoeld door een nieuw gevoel, ze ontdekt dat er ook een ander, vrolijker leven bestaat. Ze ziet de door haar gehate, smerige sneeuw in de straten van Leeds ook ineens anders:

'De sneeuwsporen op het asfalt waren van een gecompliceerd soort wit, verkreukeld, een beetje zoals verbrokkeld katoen, van oude vergeten kussens op zolder. Die dan door iemand worden gepakt die ze op hun plek teruglegt, op een bank vol mensen, in een stad waar het geen december meer is, en waar zelfs een zon is en een geweldige Chinees met een rood jack.'

De laatste zin: ‘[…], het sneeuwde, ook al was het al de twaalfde. Van welke maand weet ik niet’ geeft in al zijn eenvoud de complexe kijk van Camelia op het leven weer.

Breinkrakende woordspelingen

Het vertalen van dit boek was een fascinerende klus, ik moest continu alert zijn op hoe vreemd of anders een zin of specifiek woord in het Italiaans was gekozen. Terugkerende woorden en zinnen moesten natuurlijk steeds hetzelfde worden vertaald. Soms kwam ik tot de conclusie dat een woord in het begin de lading dekte, maar later in een andere context niet meer voldeed. Ook speelt Viola Di Grado steeds met woorden en bij een letterlijke vertaling gaat de clou verloren. Dus moest ik daar overal een zo nabij en doeltreffend mogelijke Nederlandse variant voor verzinnen. Ze gaat bijvoorbeeld van ‘sale’ - als vervoeging van ‘salire’ in de betekenis van koffie, die in de cafetière omhoog komt - door op ‘sale’ als zijnde zout.

Of ze verandert in een woord één letter, en filosofeert daarop door: inverno - inferno (winter - hel), storia - storta (geschiedenis, verhaal - verstuiking, ontwrichting). In het eerste voorbeeld gaat ze ook nog door op die twee letters die ze het liefst zou willen omruilen. Voor ‘winter’ en ‘hel’ heb ik het moeten opgeven wat de woordspeling betreft. In het tweede voorbeeld heb ik verhaal en verval gebruikt: 'Maar hoezo verhaal, mijn leven heeft geen verhaal, verval ja, dat wel.' Ook wordt Camelia euforisch van data als Wen haar op een bepaalde dag vraagt langs te komen: ‘Ci vediamo il tredici alle sei’: ‘We zien elkaar de dertiende om zes uur’. Maar als ze dan weer thuiskomt, ‘ritornano il dici di tredici e il sei di alle sei all’istante a essere solo verbi’. Letterlijk zou dit zijn: ‘en werden de tien van de dertien en de zes weer gewoon werkwoordsvormen’, maar tien en zes zijn dat nauwelijks, dus heb ik het tijdstip veranderd in ‘de zeventiende om vier uur’, maar moest alle overige tijdstippen hier wel zorgvuldig op aanpassen, want bij Viola klopt alles tot in de puntjes. Hoe dan ook, er kwamen tal van breinkrakers voor, die de vertaling van deze sprankelende debuutroman van die eerste tot en met de laatste zin tot een wonderlijk, 200 bladzijden dik cryptogram maakten.

Annette de Koning is na een carrière als landschapsarchitect Italiaans gaan studeren, gevolgd door de VertalersVakschool. Binnenkort verschijnt haar vertaling van de roman Nuova grammatica finlandese (Nieuwe Finse grammatica) van Diego Marani.