De eerste zin van F. Scott Fitzgerald, Een dag in mei, vertaald door Charles Bors en Mon Faber

There had been a war fought and won and the great city of the conquering people was crossed with triumphal arches and vivid with thrown flowers of white, red, and rose.
Er was een oorlog gevoerd en gewonnen, en de grote stad van het zegevierende volk stond vol met triomfbogen en overal lagen uitgestrooide bloemen – witte, rode en roze.

Ritme

Dit is de eerste regel van Een dag in mei. Meteen vallen in de vertaling een paar wijzigingen op ten opzichte van het origineel. Het hulpwerkwoord ‘was’ ondersteunt zowel ‘crossed’ als ‘vivid’. Dit (één hulpwerkwoord voor twee voltooid deelwoorden) in het Nederlands laten terugkomen zou een opzichtige, lelijke constructie opleveren. Daardoor kozen we ervoor twee actieve werkwoorden in de zin te stoppen : ‘stond vol met’ en ‘lagen’. Verderop in de zin is in vertaling een gedachtestreepje geplaatst, om de zin op dezelfde manier te kunnen laten lopen als in het Engels; om hem te kunnen afsluiten met de drie kleuren ‘white, red, and rose’.

Fitzgerald was een schrijver die erg lette op het ritme in zijn tekst, en als vertalers vonden we het dan ook belangrijker dat het ritme in het Nederlandse goed zou zijn dan dat er een een-op-eenvertaling zou overblijven. Daarbij zou, als we de kleuren naar voren hadden gehaald, de volgende constructie zijn ontstaan: ‘en overal lagen witte, rode en roze bloemen.’ Die optie doorbreekt het idyllische plaatje en maakt het beeld veel concreter dan het origineel, alsof de kleuren van groot belang zijn, terwijl de nadruk in deze zin (in het hele eerste inleidende hoofdstukje) ligt op het feit dat de stad in een feeststemming is.

Feeststemming

Die feeststemming brengt ons bij het onderwerp dat wellicht nog interessanter is om hier te bespreken: de vertaling van de titel. May Day (de oorspronkelijke titel) is in de Verenigde Staten de term voor de Dag van de Arbeid. Het boek ‘Dag van de Arbeid’ noemen zou tekortdoen aan Fitzgeralds genie. Ook ‘De eerste mei', zoals in de jaren zeventig de titel luidde, vonden wij niet correct: hoewel de novelle zich helemaal afspeelt tussen de ochtend van 1 mei en de ochtend van een dag later, gaat hij over veel meer. In het eerste korte hoofdstukje (waarvan bovenstaande zin de eerste regel is) wordt een lieflijk beeld geschetst – de Eerste Wereldoorlog is voorbij, soldaten keren terug uit Europa, er heerst optimisme in New York.

En dan breekt dus 1 mei 1919 aan, de eerste Dag van de Arbeid na de Eerste Wereldoorlog, en begint de novelle. Fitzgerald propte in May Day heel veel gebeurtenissen die in de lente van 1919 plaatsvonden: hij putte uit zijn eigen ervaringen in New York én uit nieuwsberichten (de beschreven rellen vonden in het echt voor een groot gedeelte in Cleveland, Ohio plaats: The Cleveland May Day Riots) en maakte deze dag tot een symbolische datum waarop volgens hem de Jazz Age begon.

En die Jazz Age liep niet goed af – niet voor het tijdperk, dat bruusk ten einde kwam met de beurskrach van 1929; niet voor Fitzgerald, die in de jaren dertig verguisd en vergeten werd door het grote publiek; niet voor Gordon Sterrett, het hoofdpersonage van deze novelle. Daarmee lijkt Fitzgerald in 1920, toen hij May Day schreef, al te hebben voorzien dat de roaring twenties ooit van de een op de andere dag voorbij zouden zijn.

Sarcasme

En daarmee krijgt de titel May Day iets sarcastisch. De optimistische lente, het nieuwe tijdperk, het jonge decennium en de Jazz Age, die in 1919, na de oorlog, aangebroken lijken, blijken schone schijn. (Over het internationale radiosignaal mayday – aaneengeschreven, komende van het Franse m'aidez, te gebruiken bij noodgevallen – valt uiteraard ook veel te zeggen in relatie tot de novelle, maar omdat de term waarschijnlijk pas halverwege de jaren twintig ingeburgerd raakte, is niet duidelijk of de auteur hier al aan dacht bij het schrijven.)

Dat sarcastische wilden wij ook in het Nederlands tot hun recht laten komen – en daarvoor is gekozen voor een titel die niet meteen slaat op de datum van 1 mei, maar die contrasteert met het geweld, de wanhoop en de tragiek die in deze novelle (die met de beschrijving van een een frisse lente begint) opgesloten zitten. Wij geloven dat Fitzgerald de dubbele betekenis van de term ‘May Day’ koesterde en hem daarom boven deze novelle zette.

Charles Bors is vertaler Engels. Eerder verscheen zijn vertaling van Charles D'Ambrosio's Het dodevissenmuseum.
Mon Faber is debuterend vertaler. Samen verzorgden ze de nieuwe vertaling van Fitzgeralds Een dag in mei en werken nu aan Peter Matthiessens De moord op Edgar J. Watson.