De eerste zin van Suzanne Rindell, De andere typiste, vertaald door Anne Jongeling
08 augustus 2013New York, 1922. Rose Baker, hoofdpersoon van De andere typiste, werkt als typiste bij de politie. Vaak is ze de enige aanwezige vrouw tijdens verhoren en ook al moet ze een keur aan gruwelijke details aanhoren, zodra ze de ondervraagruimte verlaat, behoort ze weer tot het zwakke geslacht. Maar de tijden veranderen. Vrouwen knippen hun haar kort, roken in het openbaar en schudden de Victoriaanse omgangsregels van zich af. Zo niet de preutse Rose. Waar de meeste vrouwen zich proberen te bevrijden, houdt zij juist vast aan het ouderwetse beeld van de bescheiden, verzorgende vrouw.
Als er een nieuwe typiste op het bureau wordt aangenomen, laat Rose zich door deze mooie, vooruitstrevende Odalie meenemen naar de clandestiene nachtclubs waar deze zich thuisvoelt. Rose' fascinatie voor Odalie verandert echter al snel in een obsessie die ze misschien nooit meer zal kunnen afschudden.
De andere typiste is een origineel portret van een getroebleerde vrouw en een tumultueuze tijd waarin de rol van de vrouw voorgoed veranderde. Een verfilming van het werk met een hoofdrol voor Keira Knightley, die ook de productie op zich neemt, is in de maak. Wij vroegen vertaalster Anne Jongeling, die het boek samen met Leen Van Den Broucke vertaalde, om een toelichting bij haar werk.
They said the typewriter would unsex us.
De typemachine zou ons ontseksen, zeiden ze.
De eerste zin uit De andere typiste was op de keper beschouwd een makkie, aangezien het Engels zich letterlijk liet vertalen en Suzanne Rindell, de schrijfster, met een paar woorden de tijdgeest en daarmee ook het thema in haar gouden kooitje had weten te vangen - een ambitie die elke schrijver nastreeft. Het verhaal speelt zich af ten tijde van The Great Depression en de positie van de vrouw was toentertijd bedroevend. Rindells beginzin is dus een rake. Met een archaïsch object als de typemachine, met het woord 'unsex' en het 'they said', die de hiërarchische structuur verbeelden, is het een zin vol zeggingskracht over thema en tijd, en hoefde ik de woorden alleen een pietsie te roteren voor de Hollandse cadans. 'De typemachine zou ons ontseksen, zeiden ze.'
Ik aarzelde nog even bij ontseksen, de Van Dale herkent het woord immers niet, maar die twijfel was van korte duur want ook in het Nederlands is de term glashelder. Soms kan die puntige, staccato Amerikaanse slagvaardigheid, een land waar zo makkelijk nieuwe woorden ontstaan en worden geadapteerd, wat lastig zijn om te zetten in een taalgebied als het onze waar regels veel strikter worden toegepast.
Waar voor ons beiden (ik heb het boek samen vertaald met Leen Van Den Broucke) een uitdaging lag, was bij de 'ouderwetse' stijl van Rindell. Het was ver voor Woody Allen er op de sofa bij de psychiater alles uitflapte wat hem bezighield, en de communicatie verliep vormelijk. De roman gaat over een ogenschijnlijk muizig kantoormeisje, dat een flonkerend charismatische collega krijgt: een soort femme fatale, manipulatief en met een machtspositie die de toenmalige beperkte bewegingsvrijheid van de vrouw tot het uiterste oprekt en - uiteraard - overschrijdt.
Het waren de hoogtijdagen van de gangsters vanwege de drooglegging, maar het exemplarische hardboiled jargon blijft uit in De andere typiste, vanwege het vertelperspectief van die bedeesde kantoormadelief die zich lijkt te schikken in haar lot als lid van het zwakke geslacht. Ook zij vreest het ontseksen, omdat ze niet van verandering houdt en de nieuw lonkende vrijheid voor de Amerikaanse vrouw, de vrijheid die de andere typiste zo brutaal uitdraagt, haar angst aanjaagt. Maar de opmars van de gelijkwaardigheid is niet meer te stuiten.
Het is vilein cynisme dat beide protagonisten, zowel de ene als de andere typiste, zich door de typemachine niet zozeer laten ontseksen, maar dat ze de masculiene meedogenloosheid op vrouwelijke wijze kunnen evenaren. Met vlag en wimpel.
Anne Jongeling is vertaalster uit het Engels, en was eerder onder andere verantwoordelijk voor de Nederlandse uitgaven van Margaux Fragoso's Tijger, tijger [e-book], Olaf Olafssons De weg naar San Martino, en Steve Toltz' Een fractie van het geheel [e-book]. Ze werkte voor de vertaling van De andere typiste samen met Leen Van Den Broucke, die onder andere Vamba Sherifs De getuige en Adam Hochschilds Verzet en eendracht [e-book] vertaalde.
