De eerste zin van Tan Twan Eng, De tuin van de avondnevel, door J. P. van der Sterre en R. Ghoos

On a mountain above the clouds once lived a man who had been the gardener of the emperor of Japan.
Op een berg boven de wolken woonde eens een man die de hovenier van de Japanse keizer was geweest.

Het begint als een sprookje, en het blijft een sprookje, al dringt het leven erin binnen. De grote lijn van dit boek is een soort verdrijving uit het paradijs, inclusief alle dramatiek die sprookjes (en de Bijbel) met zich meebrengen. Wel blijft het vaak poëtisch, zie bijvoorbeeld het vervolg:

Not many people would have known of him before the war, but I did. He had left his home on the rim of the sunrise to come to the central highlands of Malaya. I was seventeen years old when my sister first told me about him. A decade would pass before I traveled up to the mountains to see him.
He did not apologize for what his countrymen had done to my sister and me. Not on that rain-scratched morning when we first met, nor at any other time. What words could have healed my pain, returned my sister to me? None. And he understood that. Not many people did.
Voor de oorlog hadden waarschijnlijk niet veel mensen van hem gehoord, maar ik wel. Hij had zijn huis aan de rand van de rijzende zon in de steek gelaten en was naar de centrale hooglanden van Malaya gekomen. Ik was zeventien jaar oud toen mijn zus me voor het eerst over hem vertelde. Het zou tien jaar duren voordat ik naar de bergen reisde om hem te bezoeken.
Hij bood geen excuses aan voor wat zijn landgenoten mijn zus en mij hadden aangedaan. Niet op die morgen waarover de regen krassen trok toen we elkaar voor het eerst ontmoetten, en ook later niet. Waren er woorden waarmee hij mijn pijn had kunnen genezen of mijn zus bij me terugbrengen? Nee. En hij begreep dat. Niet veel mensen begrepen dat.

Naar aanleiding van de poëtische kant van het boek sprak een recensent over 'slow reading'. Daar zit zeker wat in. Het boek ademt bijna overal een oosterse geest. Er wordt veel in gezegd over typisch oosterse activiteiten als tuinieren, boogschieten, tatoeëren, theedrinken, prentkunst etcetera, maar niet op een hinderlijke, overdreven of pretentieuze manier. De vertaling van dit boek bracht gedurende een aantal maanden een zekere mate van sereniteit in dit huis.

Ademloze schoonheid

En het bracht ook momenten van ware verrukking, extase, of hoe noem je dat bij literatuur? Als de tranen in je ogen komen? Muziek presteert dat heel makkelijk, net als film. Beeldende kunst krijgt het maar zelden voor elkaar. Bij literatuur gebeurt het af en toe. Maar hier was in elk geval een scène van zo'n ademloze schoonheid, zo'n fraai visueel beeld, dat het bij elk herlezen (zoals altijd een keer of tien) moeite kostte de letters helder te blijven zien.

In die scène wil de hovenier een omgekomen vriend gedenken en trekt daartoe nadat hij het doodsbericht heeft gekregen een hele dag door de omringende bergen. Links en rechts laat hij bij bekenden en vrienden een lampion met een dichtgeplakte bovenkant achter, die 's avonds om acht uur moet worden aangestoken. Nadat de weduwe die avond haar lampion heeft losgelaten, stijgen er overal van de omringende hellingen lichtpuntjes op, die zich laten meevoeren door wind en wolken. Misschien is schoonheid pijn.

Realia: de binnenlanders

Tegen de achtergrond van die oosterse schilderachtigheid - of is die schilderachtigheid de voorgrond? - vinden er gebeurtenissen plaats die dit tevens tot een spannend boek maken over de historie van Oost-Azië rond de Tweede Wereldoorlog, inclusief geraffineerde plot, en een spanningsboog die niet helemaal tot ontspanning komt. We zitten in Maleisië, en daarmee raken we dus al snel in de realiaproblemen.

Wanneer heette Maleisië Malaya, en hoe heten de inwoners in beide gevallen? Hoe heten de Cameron Highlands officieel - er zijn diverse varianten - in het Nederlands? En hoe heten de halfwilde inboorlingen, 'the inner people'? Wij kozen voor 'binnenlanders', maar klopt dat historisch? En hoe noemden de Nederlandse kranten na de oorlog de CT, de 'communist terrorists'? Dat zal wel 'communistische terroristen' zijn geweest, maar als je naar het voorbeeld van het Engels die afkorting in het meervoud zet, krijg je 'de CT's'? Dan staat er dus in het Nederlands terrorists? In dit geval werd het probleem uiteindelijk steeds met een truc omzeild. Als je in geschiedenisboeken en op Wikipedia geen oplossingen voor dergelijke problemen vindt, heb je geregeld het idee dat je met je instantoplossingen de geschiedschrijving aan het beïnvloeden bent. Vaak zíjn er immers geen officiële termen.

Talen: van Japans tot Zuid-Afrikaans

Dan komen er allerlei talen in het boek voor. Het aanvankelijke plan om achterin een lijst op te nemen was te bewerkelijk, en het Engels heeft die lijst ook niet. De Engelse lezer weet dus evenmin vaak wat er letterlijk gezegd wordt en in welke taal, Japans, Maleis, Chinees, Zuid-Afrikaans, Tamil of een plaatselijk dialect. Voor het transponeren kun je meestal de geldende regels volgen. Dus een naam als die van de hoofdpersoon, 'Teoh Yun Ling', kan blijven staan; de lezer weet blijkbaar automatisch: dit is een Engelse transcriptie, dus die tweede naam spreek je uit als 'joen'. Maar wat doe je met een woord als 'taijichuan', dat hier onder verschillende benamingen en met verschillende spellingen bekend staat?

Het Zuid-Afrikaans gaf bijna geen problemen. Voor de Nederlandse lezer zijn die termen ongetwijfeld makkelijker te begrijpen dan voor de Engelse lezer, en ze kietelen vaak een beetje. Zo lopen mannen er op een gegeven moment ‘kaalgat’ rond. ‘Boerewors’ blijft ‘boerewors’, en een ‘braai’ wordt geen ‘barbecue’ maar blijft ‘braai’. Je kijkt een beetje vreemd als in dit verband de kreet ‘Ag, nee!’ passeert. Of er staat ineens ‘Lekker!’ Cursief, dus dat moet ook in het Nederlands cursief, om duidelijk te maken dat het Zuid-Afrikaans is.

Poëzie in proza is altijd de kers op de taart. Er zijn enkele dichtregels opgenomen uit Winter van de Zuid-Afrikaan Van Wyk Louw. Die staan in de Engelse versie in het Engels: 'Now lies the earth night-long, washed in the dark silent grace of the rain', en in het Zuid-Afrikaans (met een foutje, hier gecorrigeerd): 'Nou lê die aarde nagtelang en week in die donker stil genade van die reën.' Dat werd in de Nederlandse versie: 'Nu ligt de aard' de hele nacht doorweekt in donk're stille gunsten van de regen.' De apostroffen geven de zin een ouderwetse aanblik, en dat is de bedoeling ook.

Azië heeft dit boek van Tan Twan Eng onlangs verkozen tot het beste Aziatische boek van vorig jaar. Na de shortlisting voor de Booker Prize is dat een volgend verdiend saluut aan deze prachtige prestatie. Dus ga zitten, lees De tuin van de avondnevel en laat u meevoeren door wind en wolken.

Jan Pieter van der Sterre vertaalde eerder uit het Frans - Albert Camus, Jean Echenoz, Raymond Queneau, Charles Baudelaire - en Engels - Martin Amis, John Banville, Joseph Conrad, Richard Powers, David Foster Wallace.

Reintje Ghoos vertaalde onder andere Martin Amis, David Foster Wallace, André Aciman en Richard Powers uit het Engels.