De eerste zinnen van Irène Némirovsky, Het misverstand, vertaald door Pauline Sarkar

Yves dormait, comme un petit garçon, de tout son coeur. Il avait enfoui le front dans le creux de son coude replié, retrouvant d’instinct, avec son sommeil profond et confiant d’autrefois, les gestes et jusqu’au sourire des gosses, innocent et sérieux; il rêvait à une plage plate, dévorée de soleil, au soleil du soir sur la mer, au soleil parmi les tamaris.
Yves sliep vol overgave, als een kleine jongen. Zijn voorhoofd lag op zijn dubbelgevouwen arm en instinctief hervond hij met de diepe, vertrouwde slaap van vroeger ook de gebaren en zelfs de glimlach van een kind, onschuldig en ernstig; hij droomde van een vlak strand dat baadde in de zon, van de avondzon boven de zee, van de zon tussen de tamarisken.

Het aardige van de eerste regel vind ik de tout son coeur. Meestal wordt de uitdrukking vertaald door met hart en ziel, maar in combinatie met ‘slapen’ leek me die vertaling hier niet op zijn plaats. Vandaar ‘vol overgave’, temeer daar Némirovsky hier op vertederende wijze de volwassen man beschrijft die zich als een kind overgeeft aan de slaap, de zon, de vakantie.

Ook typerend voor haar stijl is de puntkomma, die we voor het eerst aantreffen in de derde regel. Toen ik al een eind op weg was met het vertalen van deze roman, besefte ik dat Némirovsky in dit werk geen leesteken zo vaak gebruikte als deze puntkomma, en ook dat het aanhouden daarvan in het Nederlands ons leesplezier niet bevordert. Later merkte ik dat dit ook opgaat voor het Frans, en dat het voortdurend gebruik van de kommapunt de stijl iets ouderwets, iets gedragens geeft. Ik heb hem daarom vaak vervangen door een komma en een enkele keer ben ik zelfs een nieuwe zin begonnen. Dit is een van de heel weinige concessies die ik gedaan heb aan het actualiseren van de tekst.

Het misverstand was haar allereerste gepubliceerde werk, uitgegeven in 1926, toen de schrijfster 23 jaar oud was. Soms overviel mij een enorme verbazing dat ik zo weinig last had van het feit dat ik in 2013 een roman uit 1926 aan het vertalen was. Dan viel het dus nog wel mee met de veroudering waar iedereen het altijd over had en hoefde er echt niet zoveel geactualiseerd te worden! Afgezien van enkele begrippen die nu wat achterhaald zijn, zoals een lantaarnopsteker, een houten champagneklopper of een kapmanteltje, is alles zo begrijpelijk en levendig alsof het boek net was geschreven. Daarom hoefde ik ook nergens iets te veranderen, zij het dat ik steeds erg op mijn hoede moest zijn voor anachronismen. Zo kon het doodgewone Franse woord voiture alleen in heel moderne gevallen vertaald worden met auto; meestal was het gewoon een koets of rijtuig. En deftige echtelieden uit de twintiger jaren zullen elkaar niet snel liefje noemen: dat vond ik een echt anachronisme en ik koos dan ook liever voor 'lieve'.

Het tijdloze aspect van Némirovsky geldt trouwens ook voor haar andere werken. Ze geeft steeds een heel zuiver beeld van de periode waarin het verhaal zich afspeelt, of het nu gaat over de wereld van het geld, het Franse platteland, de joodse bankierselite, een beroemde kwakzalver ('goeroe' zouden we nu zeggen), het Rusland van voor de revolutie, of de Franse maatschappij. Zes romans van haar over deze uiteenlopende onderwerpen heb ik in het Nederlands vertaald en steeds weer constateerde ik dat we zonder enig probleem de ontwikkelingen van het verhaal kunnen volgen. Vaak begint de auteur alsof ze een romannetje uit de boeketreeks gaat schrijven, om daarna een heel andere, veel boeiender, weg in te slaan.

In Het misverstand is dat ook zo. Eerst lijkt het te gaan om de geijkte zoutwaterliefde tussen een vrijgezelle man en een getrouwd, rijk, verwend kindvrouwtje, maar al gauw blijkt alles te draaien om de onmogelijkheid voor de man - een dandy die al zijn geld is kwijtgeraakt na de Eerste Wereldoorlog en nu zelfs moet werken voor de kost - om zich een verhouding met zo’n rijk schepsel te kunnen veroorloven. Zijn gebrek aan geld maakt alles kapot tussen hen.

De twee grote kwaliteiten van haar vertelkunst vind ik enerzijds de messcherpe psychologische analyse waarin altijd ook veel mededogen zit met haar personages, en anderzijds haar schitterende beschrijvingen van natuur of stad. 

Tot haar dood heeft Irène Némirovsky achttien romans geschreven, twee biografieën en een onnoemelijk groot aantal novelles. Toch kwam ze al om in 1942, op 39-jarige leeftijd, in het concentratiekamp Auschwitz. Het blijft een wrede speling van het lot dat ze met haar ouders uit Kiev vluchtte voor de Bolsjewieken na de Russische revolutie van 1917, eerst naar Finland en vandaar door naar Frankrijk, en dat ze daar vervolgens aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werd opgepakt en gedeporteerd door Franse gendarmes. 

Pauline Sarkar is literair vertaler uit het Frans. Ze doceerde Frans aan de Rijksuniversiteit Gronigen en was directeur van Stichting Frankfurter Buchmesse '93. Behalve zes romans van Irène Némirovsky vertaalde ze onder andere werk van Anne Hébert, Élisabeth Barillé en Laurent Mauvignier.