De eerste zinnen van Renata Adlers Speedboot, vertaald door Patricia Moerland

Nobody died that year.
Niemand overleed dat jaar.

Zo begint Renata Adlers debuutroman Speedboat (1976), kortgeleden bij Leesmagazijn in vertaling verschenen als... nu ja, Speedboot. Een enigszins optimistische openingszin, zou je in eerste instantie kunnen denken, ware het niet dat de tweede zin er meteen mee in contrast lijkt te staan:

Nobody prospered.
Niemand had succes.

Het is voor de lezer onduidelijk op wie er met de ‘nobody’ in de eerste zinnen wordt gedoeld: gaat het hier om niemand ter wereld of om niemand binnen een selecte groep? Voor mij als vertaler maakte dit in feite weinig uit; het moest in de vertaling immers ook om niemand meer of minder dan niemand gaan. Ik heb alleen getwijfeld of ‘Niemand overleed dat jaar’ wel iets is wat een Nederlander zou zeggen, of in ieder geval niet iets waar een Nederlandse lezer over struikelt (het laatste wat je als vertaler wilt, is dat een lezer na één zin al de neiging heeft je vertaling weg te leggen).

Ik heb verscheidene alternatieven overwogen, zoals ‘Er is dat jaar niemand overleden’ of ‘Dat jaar is niemand overleden’. En wat te denken van ‘Het was een jaar waarin niemand overleed’? Goed, die laatste is nooit een kanshebber geweest. Maar ‘Dat jaar overleed niemand’ op zich weer wel. Al deze alternatieven leverden echter een probleem op bij het vertalen van de tweede zin, die tevens met ‘nobody’ begint. Ik vond dat ik die herhaling moest handhaven. Daarnaast wilde ik de bondigheid en het ritme van de eerste zinnen graag behouden.

Ritme

Overigens speelt ritme in de hele eerste alinea een belangrijke rol. Hier werd ik nog eens aan herinnerd toen ik afgelopen april het International Literature Festival Utrecht (ILFU) bezocht. De 78-jarige Adler, in de festivalbrochure geroemd als ‘de grande dame van de experimentele roman’, was daar namelijk alswriter-in-residence en om op het symposium 'Storytelling and the City' te spreken. Ook werd ze geïnterviewd door Niña Weijers. Die laatste nu las de eerste alinea van mijn vertaling aan de zaal voor, na te hebben opgemerkt: `Dan kunnen we gelijk kijken of de vertaling een beetje deugt!’

O jee, dacht ik. Toen ze de alinea in het Nederlands uit had, zei ze dat ze die toch ook nog even in het Engels wilde voorlezen, omdat ze het ritme zo mooi vond. Hiermee leek ze te impliceren dat het ritme in de vertaling minder fraai was. Uiteraard heb ik me na afloop koortsachtig over mijn vertaling gebogen om te kijken hoe slecht het was gesteld met de eerste alinea. Die viel me uiteindelijk niet tegen, maar ik zou zeggen: leest en oordeelt zelf.

Wie?

Nog even over de eerste zinnen. De lezer die deze net tot zich heeft genomen, verwacht misschien nog dat gaandeweg wordt opgehelderd op wie er met ‘nobody’ wordt gedoeld. Deze verwachting koesterde ikzelf, als vertaler die aan de slag ging zonder het boek vooraf te hebben gelezen, misschien ook. Nu de vertaling voltooid is en ik terugblik op de eerste zinnen, kan ik echter stellen dat de kwestie niet per se wordt opgehelderd, net als een groot aantal andere kwesties. Dat komt deels door de experimentele aard van de roman.

Speedboat bestaat uit een verzameling fragmenten die op het eerste gezicht niet bijster veel met elkaar te maken lijken te hebben en niet per se in chronologische volgorde staan. Een van de fragmenten, zo vertelde Adler op het ILFU, was zelfs zo moeilijk in verband te brengen met het geheel, dat ze uiteindelijk besloot het onderwerp ervan als titel voor het boek te gebruiken. Op die manier was er tenminste iets wat de aanwezigheid van het fragment kon rechtvaardigen.

Patricia Moerland rondde in 2014 de master Vertalen aan de Universiteit Utrecht af en won een Talentbeurs Literair Vertalen (Engels), die ze besteedde aan de begeleiding van een ervaren vertaler bij het vertalen van Speedboat. Momenteel werkt ze aan haar tweede literaire vertaling.