Curator met boeken

N.B. Eerder bespraken we Peeks roman Godin, held. We publiceerden ook voor uit Godin, held. En uit zijn Revisor-essay tegen Multatuli. Peek schreef voor ons over James Ellroy, The Paris Review, en Versal.

In de documentaire All Things Must Pass: The Rise and Fall of Tower Records (2015) vertelt Bruce Springsteen hoe hij als ontluikend muzikant in de vroege jaren zeventig een vestiging bezocht van de inmiddels ter ziele gegane, megalomane muziekketen. Tower Records was toen, zo legt The Boss uit, een favoriete hangout van beginnende artiesten, een plek waar je even je heimwee niet voelde, waar je met even onzekere als hongerige collega’s kon samenzweren, waar het toegestaan was om ongebreideld over het ingrijpendste in je leven te ouwehoeren: muziek.

Platenzaken, het is hard gegaan. In een artikel voor The New Yorker over de sluiting van de eigenzinnige New Yorkse record store Other Music, beschrijft journalist Amanda Petrusich de belangrijke rol van die winkel in haar leven, hoe die haar in haar jeugd heeft geholpen met concepten als: wat vind ik leuk? Wat wil ik? In welke bakken kijk ik het eerst en wat zegt dat over mij? Ze noemt Other Music ‘an integral player in my making’. Petrusich trapt niet in de dankbare val van de nostalgie. ‘In our accelerated culture, collective nostalgia, in which we mourn the freshly antiquated for reasons that are unclear but still enormously potent, is its own cottage industry (especially for culture reporters).’ Dat is scherp gezien, haar herinnering aan haar goeie ouwe winkel blijft persoonlijk en toegespitst op de dierbare overledene.

Petrusichs artikel is niet zozeer een klaagzang als wel een uiting van dank aan een instituut dat haar als mens mede heeft gevormd en een lofzang op ‘curated off-line retail’. Die laatste frase landde onmiddellijk in mijn gedachten. Het vestigde nog maar weer eens mijn aandacht op het arbitraire van elk soort assortiment. Hoe groter de winkel, des te omvangrijker de willekeur. Zelfs in deze internetjaren heeft niemand alles, er zal altijd moeten worden gewogen en gekozen, om duizelingwekkend veel redenen – waarvan toeval er hoe dan ook één is, evenals de bottom line – kan een bedrijf besluiten iets in zijn aanbod op te nemen. Webwinkels hoeven hun voorraad niet aan een vast aantal vierkante meters aan te passen en kunnen in theorie vele Kalverstraten vol aan producten aanbieden. De werkelijke winkels, die met een deur en een sluitingstijd, kunnen deze belofte van oneindige keuze en variëteit niet bijhouden en moeten hopen op het overleven van het menselijke verlangen op iets verrassends te stuiten of op iets onverwachts te worden gewezen.

Het woord ‘curated’ impliceert iets artistieks, een zekere expertise, in curated off-line retail wordt een product met kunde en zorg geselecteerd en voor hoogstaandere doeleinden naar voren geschoven dan eenvoudig consumentisme, het maakt uit wat er in de winkel staat. Hoewel commerciële overwegingen aan de basis van deze dynamiek staan en het voortbestaan ervan uiteindelijk afhankelijk is van het aloude positieve verschil tussen de kosten en de baten, zijn de unique selling points van een dergelijke onderneming een zeker didactisch streven, een meer dan opzichtige elitaire instelling, een consciëntieus personeelsbeleid en de wens een activistisch middelpunt te worden voor gelijkgestemden.

Het is wonderlijk hoe weinig we onze ervaringen betekenis willen geven zodra we thuis zijn. Netflix moet alles hebben, maar de bioscoop draait juist om zijn gerichte en snel verversende aanbod films; Thuisbezorgd.nl biedt elk gerecht onder de zon, maar in een restaurant is een uitgebreid menu al lang niet meer de rigueur, steeds vaker laten gasten zelfs de volledige keuze aan chef of sommelier.

In de vroege jaren negentig reisde ik na mijn eindexamen naar de Verenigde Staten. In New York betrad ik voor het eerst een boekwinkel die wat aanbod betrof het betamelijke nogal eenvoudig overschreed. Daarna weer thuis in Nederland leken vertrouwde boekhandels gekrompen, zelfs de vestiging van Nawijn & Polak in Apeldoorn die me tijdens mijn adolescentie altijd zo vol had geleken met allerlei begeerde boeken die ik nooit zou bezitten. Ik was ontevreden geworden. Amerika had me rijp gemaakt voor het naderende Amazon.

Terug naar Springsteen. Zoals zoveel creatieve ambachten kan ook het schrijverschap een eenzame en onzekere zijn. Het had de tobbende dromer die ik als jonge jongen was enorm geholpen wanneer de schrijvers die ik in de boekenpagina’s trof (het boekenkatern van NRC telde toen nog makkelijk twaalf pagina’s broadsheet) tijdens mijn vaste vrijdagmiddagen in Nawijn & Polak tegen het lijf had kunnen lopen.

Amazon gebruik ik eigenlijk alleen nog maar voor plaatselijk Amerikaans werk, Bol voor klein witgoed en kinder-DVD’s.
Zo lang heb ik er in mijn leven niet op hoeven wachten. Een plek die me past, zomaar in mijn eigen land, mijn eigen stad. De vestiging van Athenaeum Boekhandel op het Amsterdamse Spui is de culminatie van curated off-line retail. Een mythische omgeving, maar op een onnadrukkelijke, Nederlandse manier. Een bezoek is nooit argeloos. Nog meer dan in het café houdt men elkaar daar in de gaten. Wie ben je, wat lees je? Wat schrijf je?