Het web en het idioom in Deborah Levy's Warme melk, vertaald door Astrid Huisman en Roos van de Wardt

Name: Sofia Papastergiadis
Age: 25
Country of origin: UK
Occupation:

The jellyfish don’t care about my occupation, so what is the point? It is a sore point, more painful than my sting and more of a problem than my surname which no one can say or spell. I told him I have a degree in anthropology but for the time being I work in a café in West London – it’s called the Coffee House and it’s got free Wi-Fi and renovated church pews. We roast our own beans and make three types of artisan espresso . . . so I don’t know what to put under ‘Occupation’.

Naam: Sofia Papastergiadis
Leeftijd: 25
Geboorteland: Engeland
Beroep:

De kwallen hebben geen boodschap aan mijn beroep, dus wat doet het ertoe? Het is een teer punt, pijnlijker dan mijn beet en problematischer dan mijn achternaam, die niemand kan uitspreken of spellen. Ik vertelde dat ik antropologie heb gestudeerd maar tijdelijk in een café in West-Londen werk – het heet The Coffee House en we hebben er gratis wifi en opgeknapte kerkbanken. We roosteren zelf onze bonen en maken drie soorten ambachtelijke espresso … dus ik weet niet wat ik bij ‘Beroep’ moet invullen.

Het is dan wel niet de openingsalinea, maar dit fragment iets verderop in het boek stelt het hoofdpersonage kort maar krachtig aan de lezer voor. We worden meteen meegenomen in Sofia’s gedachtestroom. In diverse besprekingen van de roman werd vergeleken met Virginia Woolf en de wijze waarop zij de innerlijke beleving van haar personages weergeeft. Woolf was een kei in het toepassen van stream of consciousness en het gebruik van ‘vrije indirecte rede’. Deborah Levy verweeft deze technieken ook heel soepel in haar stijl met als resultaat een heel authentieke weergave van taal. In plaats van te beschrijven en de lezer hapklare brokken voor te schotelen, betrekt Levy de lezer onbewust op een natuurlijke manier bij de gebeurtenissen. Je kijkt door je eigen bril in plaats van die van de verteller.

Daarnaast heeft Levy ook een ingewikkeld web van motieven en thema’s gesponnen. Het mooie aan vertalen is dat je een boek vele malen leest en zo telkens weer een nieuwe laag ontdekt. Op ingenieuze wijze weet Levy mythologie, ouder-kindrelaties, liefde, kwallen, snoepjes, Donald Duck en monsters met elkaar te verbinden, wat een bijzonder gelaagde coming-of-age-roman oplevert.

Struikelblokken

In de alinea doen zich een aantal vertaalproblemen voor. Om te beginnen de vertaling van ‘don’t care’. Het taalgebruik van Sofia is idiomatisch én pragmatisch. Een vergelijkbare idiomatische uitdrukking voor ‘don’t care’ is ‘maakt ze niets uit’ of ‘kan ze niets schelen’. Alleen krijgen de kwallen daarmee de functie van ‘indirect object’ in plaats van onderwerp, en verliest de zin zijn actieve karakter. Dus moesten we op zoek naar een vergelijkbare uitdrukking die net zo pragmatisch en idiomatisch klinkt als de Engelse, waarin tegelijkertijd de actieve rol van de kwallen behouden blijft. Zo kwamen we bij ‘De kwallen hebben geen boodschap aan’. De fijne alliteratie van boodschap en beroep kregen we er gratis bij.

Dan zaten we met de woordspeling ‘what is the point’ en ‘It is a sore point’. Wij zeggen in dit geval ‘wat heeft het voor zin’ of ‘wat doet het ertoe’, en niet ‘wat is het punt’, dus de woordspeling valt helaas weg. Gelukkig bestaat ‘teer punt’ in figuurlijke zin wel, wat weer goed aansluit bij ‘pijnlijker’. De alliteratie van point-painful-problem blijft mooi behouden in punt-pijnlijker-problematischer.

Ten slotte werden we in deze alinea geconfronteerd met het overkoepelende vertaalprobleem van ‘sting’. Wij zeggen dat kwallen bijten, prikken of steken en gebruiken ‘beet’ als zelfstandig naamwoord. Het werkwoord ‘bijten’ is echter niet in alle contexten bruikbaar, omdat je natuurlijk wilt voorkomen dat je een kwal met tanden voor je ziet. Dat heeft tot heel wat hilariteit geleid tijdens het vertalen.

Astrid Huisman (o.a. Het keukenhuis, Station elf - ze lichtte die laatste vertaling, van Emily St. John Mandel, voor ons toe) en Roos van de Wardt (o.a. De belevenissen van een muurbloem, Verbroken beloftes - ze lichtte voor ons vertalingen van Sam Byers, Jenny Offill en Evie Wyld toe) zijn al een aantal jaar individueel werkzaam als vertaler, maar sinds anderhalf jaar vormen ze ook een vertalersduo. Inmiddels zijn van hun hand verschenen: Kate Tempest, De stenen die de huizen bouwen [fragment], en Ethan Canin, Handboek van een twijfelaar. Ze werken momenteel aan de vertaling van Naomi Aldermans The Power.