Vertalers Jan Pieter van der Sterre en Reintje Ghoos over Alain Mabanckou, Prins Peper

Prins Peper is het eerste boek van de Franse schrijver Alain Mabanckou dat in het Nederlands werd vertaald. Dat is vrij bijzonder, want deze schrijver heeft in het buitenland al geruime tijd veel succes; hij werd voor dit boek onder meer genomineerd voor de Man Booker International Prize 2017.

N.B. Eerder besprak Joeba Bootsma Mabanckou's Le monde est mon langage. Lees de recensie op Athenaeum.nl.

Fraaie verhalen en portretten

Wij als vertalers voelden ons bevoorrecht dit werk onder handen te mogen nemen en hadden nadien het gevoel een maand of wat in Afrika te hebben rondgelopen. In elk geval kennen we het leven daar nu beter, meer van binnenuit. Het boek loopt over van couleur locale en grossiert in fraaie verhalen en portretten. Van de hoofdpersoon bijvoorbeeld, die zich in de eerste alinea als volgt voorstelt: Het is allemaal begonnen toen ik als tiener nadacht over hoe ik heette. Mijn naam had ik gekregen van Papa Moupelo, de priester van het weeshuis van Loango. Hij doopte mij: Tokumisa Nzambe po Mose yamoyindo abotami namboka ya Bakoko, dat Lingala is voor: 'Goddank, zwarte Mozes is geboren op de grond van onze voorouders'. Die naam staat nog steeds op mijn geboorteakte …

Genoemde pastoor Moupelo is een van de roerendste figuren in het boek. Hij komt eens in de week naar het weeshuis om van de kinderen te houden en ze kennis te laten maken met de oorspronkelijke Afrikaanse cultuur, vooral dans en zang. Zo wordt Papa Moupelo geïntroduceerd:

Papa Moupelo était un personnage à part, sans doute l'un de ceux qui m'avaient le plus marqué pendant les années que j'avais passées dans cet orphelinat. Haut comme trois pommes, il chaussait des Salamander à grosses semelles - nous les appelions des " chaussures à étages" - et portait de larges boubous blancs qu'il se procurait auprès des commerçants ouest-africains du Grand Marché de Pointe-Noire. Il ressemblait alors à un épouvantail de champ de maïs, en particulier au moment où il traversait la cour centrale et que les vents secouaient les filaos qui entouraient l'enceinte de l'orphelina.
Papa Moupelo was een apart figuur; hij is een van de weinigen die een stempel op me heeft gedrukt tijdens mijn verblijf in het weeshuis. Hij was drie turven hoog, droeg Salamanders met dikke zolen - die wij 'lifthakken' noemden - en witte boubous, wijde, losse kleden, die hij kocht bij de West-Afrikaanse kooplui op de Grote Markt van Pointe-Noire. Zo gekleed leek hij op een vogelverschrikker in het maïsveld, vooral als hij de centrale binnenplaats overstak en de wind aan de casuarina's rukte die rond de ommuring van het weeshuis stonden.

Papa Moupelo fungeert als een vaderfiguur van Prins Peper, die ook een moederfiguur heeft rondlopen, in de persoon van werkster Sabine Niangui. Zo bekeken lijkt het met de jeugd van Prins Peper nog wel los te lopen, maar alle personen die aardig voor hem zijn verdwijnen vroeg of laat. Zo ook een volgende moederfiguur, de hoerenmadam 'Maman Fiat 500', die hem een tijdje onder haar hoede neemt. Hier ziet hij haar voor het eerst:

Des hommes jouant au damier sur le trottoir devant le bazar d'un Syrien la sifflaient, sans doute à cause de son derrière qu'elle faisait bouger volontairement de haut en bas, puis de gauche à droite. C'était sa façon de faire un pied de nez à ces impolis qui lui lançaient quelques piques grivoises.
Mannen die zaten te dammen op het trottoir voor de bazaar van een Syriër floten naar haar, waarschijnlijk vanwege haar achterwerk, dat ze bewust op en neer liet wippen en daarna van links naar rechts. Dat was haar manier om een lange neus te trekken naar die onbeleefde lui die haar ettelijke onbetamelijke schimpscheuten toeriepen.

Namen vertalen

Het waren vaak leuke en vrolijke problemen die we op te lossen kregen. Als krenten uit de pap nemen we de bijnamen van de tien hoeren in het bordeel van Maman Fiat 500. Dan leert u die ook meteen kennen. De eerste naam leverde de meeste problemen op; de bijnaam van Féfé Massika luidt namelijk: Derrière assuré. Tja, daar zit een suggestie in, of beter: een suggestie achter; dat zal duidelijk zijn. Maar hoe zet je die om? Wordt het in het Nederlands ook een 'derrière' of is een plattere variant beter: 'toges', 'krent', 'duivenplat' o.i.d.? En dan dat 'assuré'. Als je dat letterlijk vertaalt, wordt de dame er nogal ontnuchterend van: 'Verzekerde derrière'? 'Gegarandeerde achteringang'? Dan toch maar iets simpelers, bijvoorbeeld 'Achterommetje'? Dat laat weer te weinig te wensen over, zie Van Dale Nederlands. Uiteindelijk bleek zoals zo vaak de eenvoudigste oplossing de beste, de beschaafd suggestiefste - in onze ogen. Zie hieronder de hele stoet, met het Frans erbij:

Féfé Massika " Derrière assuré ", Lucie Lembé " Feu de volcan ", Kimpa Lokwa " Caresse magique", Georgette Loubondo " Nutella de cinq heures du matin ", Jeanne Lolobo " Biscuit fragile ", Léonora Dikamona " Décapsulation immédiate ", Colette Wawa "Vénus de Milo ", Kathy Mobebisi "Tornade de minuit", Pierrette Songa " Onzième commandement " et Mado Poati "Taille spaghetti".
Fernande Massika ('Achterdeur'), Lucie Lembé ('De Vulkaan'), Kimpa Lokwa ('Magische Aaipoes'), Georgette Loubondo ('Nutella vijf uur 's nachts'), Jeanne Lolobo ('Bros biskwietje'), Léonora Dikamona ('Vlot opengewipt'), Colette Wawa ('Venus van Milo'), Kathy Mobebisi ('Midnight-tornado'), Pierrette Songa ('Elfde gebod') en Mado Poati ('Spaghettitaille').

Tot slot een tip: na gedane zaken kunt u aan de overkant uitbuiken; daar is een cafétje met de schilderachtige naam Les anges noirs ont un petit sexe, wat in het Nederlands werd: Zwarte engelen hebben kleine pikkies.

Jan Pieter van der Sterre en Reintje Ghoos werken sinds 2009 samen. Ze vertalen uit het Frans en het Engels. Enkele titels: De preek over de val van Rome van Jerôme Ferrari (Europese Literatuurprijs 2014); Lionel Aso van Martin Amis [fragment]; en meer recent: De spionne van Jean Echenoz en Geschiedenis van geweld van Edouard Louis [fragment]. Voor Athenaeum.nl lichtten ze Tan Twan Engs De tuin van de avondnevel en Ben Fountains Billy Lynn en hoe hij de rust overleefde toe.