Droevige slips. Harry Pallemans over het vertalen van Manu Josephs Miss Laila, gewapend en gevaarlijk

Als ze terugkomt van haar lange rondje hardlopen, blijken de buren bijna naakt in de compound te staan. Mannen in droevige slips, vrouwen gehurkt achter geparkeerde auto's of verscholen in kringen gevormd door andere vrouwen die niet onbedekt zijn.

Zo begint de derde roman van Manu Joseph, Miss Laila, gewapend en gevaarlijk. Manu Joseph werd in Nederland bekend toen het fameuze DWDD-boekenpanel in januari 2013 zo enthousiast was over zijn tweede roman Het onzichtbare geluk van andere mensen (The Illicit Happiness of Other People) dat men het tot boek van de maand verkoos.

Lang niet alleen

Het begin van Miss Laila werd geprezen door VPRO Boeken:

'Vrouwen gehurkt achter geparkeerde auto's, mannen in "droevige slips". De Indiase schrijver Manu Joseph begint zijn derde roman ijzersterk.'

Verderop in de korte recensie wordt het boek nog een 'bijzonder geestige roman' genoemd, maar dat is het lang niet alleen. Het is onder andere ook een aanklacht tegen de gewoonte van de Indiase geheime dienst om verdachten om zeep te helpen nog voordat gerechtelijk kan worden vastgesteld of ze wel of niet terecht verdacht werden:

'The government of the northern Indian state of Uttar Pradesh has been accused of carrying out hundreds of extra-judicial killings. The regional government said it has conducted 433 'police encounters' in a bid to improve law and order in the state.
An encounter is a popular Indian term for fatal police shootings, most of which appear to be staged.' (BBC, oktober 2017)

In dit geval gaat het om twee mensen in een auto die ervan worden verdacht een terroristische aanslag te willen plegen. Althans, de bestuurder wordt daarvan verdacht, maar tot verrassing van de geheime dienst die hem schaduwt haalt hij eerst nog een jonge vrouw op voordat hij op weg gaat naar wat dan zijn doelwit zou moeten zijn.

Die jonge vrouw is de Laila uit de titel, een meisje eigenlijk nog, die haar hele gezin onderhoudt en noch die dag noch op enig ander moment gewapend of gevaarlijk is. Maar ze is Moslim en in het India van vandaag heerst de rechts-nationalistische hindoepartij. De Damodarbhai in het boek zal elke Indiër aan de huidige premier Narendra Modri doen denken. En de plot vertoont gelijkenis met een waargebeurd verhaal.

Slip of onderbroek

Terug naar het begin. Hier is de opening van de roman in het origineel:

When she returns from a long run she finds her neighbours standing almost naked in the compound. Men in morose Y-front underwear, women crouched behind parked cars or hidden inside rings formed by other women who are not bare.

Als je deze twee zinnen aan honderd vertalers voorlegt, krijg je honderd verschillende versies. Wanneer ze terugkomt, wanneer ze terugkeert, als ze terugkeert van, na, een lange ronde hardlopen/rennen/joggen (wie dit kiest kan beter meteen ophouden, al weet je dat misschien pas als je deze 'ze' hebt leren kennen) treft ze haar buren naakt/bloot, compound misschien toch vertalen… enzovoort.

De vertaler kan het boek maken, heel houden, of breken. Tegen wil en dank druk je je stempel erop. Dat Nederlandse boek dat er uiteindelijk ligt, heb jij geschreven - je hebt het alleen niet bedacht. Zo belangrijk is in feite, hoe dienend ook, de vertaler.

Het zit hem hier natuurlijk vooral in de 'morose Y-front underwear'. Een prachtige, typische Manu Joseph-uitdrukking in de tweede zin van het boek waardoor je meteen weet: hier valt iets te genieten. (Zoals op de eerste bladzijde van The Illicit Happiness een vrouw 's ochtends een glas koffie voor haar man neerzet 'with minor violence to remind him of last night's disgrace'.) De ouderwetse Y-fronts zijn 'something that should never be worn by men under the age of 50', schrijft een contribuant aan de Urban Dictionary. Reeds lang geleden voorbijgestreefd door de boxershort in al zijn manifestaties. Dat moet in het Nederlands de (heren)slip zijn, dat heeft de juiste mate van gedateerde treurigheid. Onderbroek klinkt verleidelijk vanwege het klankrijm (droevige onderbroeken), maar is niet specifiek genoeg.

Onverwachte combinatie

Dan morose. Van Dale geeft knorrig, chagrijnig, nors, stuurs, narrig, somber. Geen van alle woorden die je met het gewenste effect voor de slip kunt zetten. De Engelse synoniemen zijn talrijk, bijvoorbeeld: dour, gloomy, glum, moody, saturnine, sour, sulky, sullen, surly, unhappy, sad.

Treurig? Triest? Zou allebei kunnen, maar droevig is misschien net iets beter. Dekt de lading misschien niet voor de volle honderd procent, maar klopt gevoelsmatig wel. Droevig kan zijn van droefheid getuigend, maar ook tot droefheid stemmend. Droevige slips, het klinkt beeldend en is ook een onverwachte combinatie, net als 'morose Y-front underwear'. Als je beide combinaties googelt, vind je alleen dit geval. Had Manu Joseph in het Nederlands geschreven, dan zou hij voor 'droevige slips' hebben gekozen. Daarvan moet je overtuigd zijn.

Harry Pallemans vertaalde onder andere werk van Don DeLillo, Mark Haddon, V.S. Naipaul, Anna Funder, Alain de Botton en Truman Capote. Hij schreef ook de romans Vandaag in de boekhandel en De fasen. Daarnaast is hij ondertitelaar.