De eerste zin uit Nico Walkers Cherry, vertaald door Joris Vermeulen

Zo begint Cherry (2018) van de Amerikaanse debutant Nico Walker:

Emily's gone to take a shower.

Er zijn grotere uitdagingen voor een vertaler, zelfs voor een beginnende (wat ik niet ben). Het zinnetje is wel in lijn met de rest van het boek, waar ook veel korte zinnen in staan. De auteur is geen mooischrijver. Hoewel: hier en daar ontsnapt hem iets poëtisch, zoals verderop in de proloog: 'I take all the beautiful things to heart, and they fuck my heart till I about die from it.' Ook deze zin is tekenend voor het boek, waarin het wemelt van de 'fucks' en zo. Er zijn lezers, zelfs Amerikaanse, die daarop afknappen. Ik had er weinig last van. Onderhand ben je er zelfs als Nederlander wel aan gewend (Pulp Fiction uit 1994 was een vrij vroege 'vuilbekker', wat aantal vloeken betreft koploper van Tarantino's films met maar liefst 469 stuks, aldus een informatieve website over dit thema). Maar ik knapte vooral niet af op het taalgebruik in Cherry omdat het boek zo realistisch is. Zo praten veel Amerikanen nu eenmaal, en zeker als ze jong zijn en van het mannelijke geslacht en in het leger in Irak zitten en de meest afschuwelijke zinloze ellende meemaken.

Vertalen van realia

Cherry is zo realistisch omdat de auteur veel van wat hij in zijn roman beschrijft zelf heeft meegemaakt. Hij heeft zelf ook in Irak gezeten als hospik, PTSS gekregen, heel veel drugs gebruikt en banken beroofd om aan geld voor die drugs te komen. En is zelf ook in de gevangenis beland vanwege die bankovervallen. In zijn boek staat dat laatste niet letterlijk, nergens wordt de ik-figuur gearresteerd, maar de proloog eindigt wel zodanig dat de lezer zou kunnen denken dat…

Inmiddels zit Walkers gevangenisstraf er bijna op. Hij kreeg elf jaar, moet er nog zo'n twee van uitzitten. Cherry kwam tot stand nadat hij in contact was gekomen met een kleine Amerikaanse uitgeverij die iets had opgevangen over Walkers levensloop. Het boek is een roman, maar dus wel een heel levensechte, compleet met allerlei termen en uitdrukkingen uit het Amerikaanse leger en de drugsscene. Ik heb dan ook veel overlegd met Nederlandse experts. Soms kwam zo iemand dan met een typisch Nederlands equivalent, zoals 'kopvodden' voor 'towelheads'. Het woord 'kopvod' associeer je al snel - ik meteen - met de PVV, en dat wil ik zien te vermijden. Mijn mening over de PVV doet er in dezen niet toe; ik wil niet dat de lezer opeens in Nederlandse regionen belandt. Het gaat hier om een geval van realia vertalen, 'echte', cultuurgebonden zaken. Daar moet je als vertaler altijd extra goed mee uitkijken. Uiteindelijk heb ik het oorspronkelijke 'Towelheads Takedown' laten staan. Het is de naam van een of andere PowerPoint-presentatie van een groepje Amerikaanse soldaten in Irak waarmee die hun opvolgers wilden laten zien hoe ze de lokale bevolking hadden aangepakt.

Inkijkje in het vertalersvak

Bij het vertalen van Engelstalige boeken ga ik er tegenwoordig van uit dat de lezer de brontaal behoorlijk goed kent. Wat niet betekent dat ik veel onvertaald laat, maar wel dat ik me af en toe een beslissing als de voornoemde permitteer. Soms is een constructie in de brontekst sowieso te complex, te cryptisch om te laten staan. Dat gold bijvoorbeeld voor de 'k pot': een soldatenhelm, waarbij de 'k' voor 'kevlar' staat. Een geraadpleegde expert kwam met het fijne 'butsmuts'. Dat woord komt rechtstreeks uit het Nederlandse soldatenjargon, maar ik kende het niet en associeerde het dan ook niet met iets buiten het leger. 'Butsmuts' werd het. Ik begon te grijnzen toen ik in een (positieve) recensie in de Belgische krant De Morgen las dat de recensent er 'bLutsmuts' van had gemaakt. Een verschrijving? Of kende de man dit woord - met 'l' - uit het Vlaamse leger en vond hij dat hij me moest corrigeren?

Nu ja, zo waren er nog tientallen andere gevallen van leger- en drugsjargon waar ik mee aan de slag moest. Een superieur die een lichting cherries (groentjes) even 'smoket' tijdens een training. Natuurlijk, 'afknijpen', bedankt, adviseur, waarom kwam ik er niet zelf op? 'IED' - improvised explosive device - vertalen als 'bermbom', wat ik oorspronkelijk had gedaan? Foei, zei een gepokte en gemazelde Nederlandse luitenant-kolonel met veel schrijfervaring. 'Dat moet gewoon IED blijven. "Bermbom" is voor journalisten, en die snappen er niets van.' Hupla, zoek & vervang, hoewel ik 'IED' nogal cryptisch, jargonnesk vind. Veel dank ben ik verschuldigd aan de medewerkers van stichting Mainline ('onze missie is het bevorderen van de gezondheid en het verbeteren van de rechtspositie van mensen die drugs gebruiken'). 'To shoot it': 'een shot zetten'. '… When it hit her': '… Toen ze de flash voelde.' Geweldig om te mogen rondneuzen in zulke voor mij relatief onbekende omgevingen.

Gevangenissen, daar ben ik ook niet erg bekend mee. Jammer genoeg hoefde ik niet helemaal naar de Verenigde Staten af te reizen om antwoord te krijgen op de vertaaltechnische vragen die ik Walker zelf wilde stellen. Een Word-bestand ging via de redacteur van uitgeverij De Bezige Bij per e-mail richting een collega bij de Amerikaanse uitgever, die het doorstuurde naar Walkers gevangenis. Heel wat dagen later kwam het weer keurig retour, vol antwoorden. Vraag: '"Some Shaker kids": kids from Shaker Boulevard (in Cleveland)?' Antwoord: 'No, kids from Shaker Heights, a suburb of Cleveland.' Vraag: '… "a peach White Owl": the color of peach? Or in the sense of juicy or…? I know what White Owl is, btw.' Antwoord: '… in the sense of an artificially peach flavored cigar.' Vraag: '"The other two medics attached to Bravo…" The I is part of Echo, these two are in Bravo? Or the I is also in Bravo?' Antwoord: 'Holy shit, you found a mistake in the text. It is supposed to say Echo. Thank you.' Enzovoort.

O ja, dat openingszinnetje.

Emily is zich aan het douchen.

En die andere, minder triviale zin? 'Alle mooie dingen gaan me aan het hart en ze fucken met m'n hart tot ik er zo ongeveer kapot aan ga.'

Joris Vermeulen is sinds 1994 werkzaam als zelfstandig literair vertaler Engels, Frans of Catalaans en als tekstschrijver/trainer. Hij schreef eerder voor ons over Gabe Habash.