De eerste zin van Het ijspaleis van Tarjei Vesaas, vertaald door Marin Mars

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Het IJspaleis, en uit De vogels.

Ei ung, kvit panne som bora seg fram gjennom mørkret.
Een jong, wit voorhoofd dat zich door het donker boorde.

Zo luidt de eerste zin van Het ijspaleis van Tarjei Vesaas. Dat kun je vrijwel letterlijk vertalen. Alleen het woordje fram is onvertaald gebleven, het geeft de richting aan: naar voren. In het Noors wordt de richting vaak extra aangegeven en meestal laat je het in het Nederlands weg. Daar heb ik hier ook voor gekozen, omdat de combinatie voorhoofd en boorde al onmiskenbaar aangeeft dat hier sprake is van een beweging naar voren.

Je nieuwsgierigheid is gewekt: een voorhoofd, jong en wit, wiens voorhoofd is dat dan? Vesaas geeft meteen antwoord: 'Een meisje van elf jaar. Siss.' Maar waar is ze naar op weg en hoe zit het met dat donker? Vesaas vervolgt: 'Eigenlijk was het nog middag, maar het was al donker. Stijfbevroren late herfst. Sterren, maar geen maan, en geen sneeuw die het licht kon weerkaatsen.' En een paar regels verder: 'Ze ging naar het half onbekende meisje Unn, voor het eerst, naar iets wat ze niet kende, daarom was het spannend.'

In deze eerste zin, waarin je meteen kennismaakt met het persoonlijke, beeldende taalgebruik van Vesaas, wordt meer gezegd dan je op het eerste gezicht misschien zou denken. De combinatie donker en wit associeer je met kou, niet met zomerse warmte, ook al weet je nog niet dat het verhaal zich in de ijskoude Noorse herfst afspeelt. En dan dat borende voorhoofd: er moet blijkbaar iets overwonnen worden om vooruit te komen, dat lijkt op onaangenaam weer te duiden, hoe goed je je ook inpakt tegen de kou, je voorhoofd blijft bijna altijd onbedekt. Maar in het poëtisch taalgebruik van Vesaas zou je dat wat overwonnen moet worden ook symbolisch kunnen zien. Dat gevoel wordt bevestigd doordat het voorhoofd weer opduikt in de laatste zin van het korte eerste hoofdstuk over Siss: 'Het gladde voorhoofd kliefde een ijskoude luchtstroom.' Het lijkt erop dat Siss de strijd aangaat met de moeilijkheden die haar pad kruisen.

Zo weet Vesaas al in zijn eerste zin de toon te zetten en voert hij je mee in een fascinerend en ontroerend verhaal.

Marin Mars vertaalt uit het Noors. Naast boeken van Vesaas vertaalde ze werk van onder anderen Karl Ove Knausgård en Per Petterson.