Over het vertalen van Kristen Roupenians Je weet dat je dit wil, door Tjadine Stheeman

Je weet dat je dit wil is een prikkelende verhalenbundel over seks, daten en het moderne leven. Roupenians verhalen gaan over vrouwen thuis, op het werk, op een date, bij de dokter, met hun gezin en met hun vrienden. Vrouwen die worstelen met lust, boetedoening, schuld en woede. De verhalen fascineren maar wekken ook afkeer op, angst en verrukking, weerzin en opwinding. Je weet dat je dit wil toont aan dat Kristen Roupenian een gedurfde nieuwe stem is in de Amerikaanse literatuur. In een geestige, bijtende, ironische en expliciete stijl verkent ze de verstoorde machtsverhouding tussen mannen en vrouwen – en doet er nog een schepje bovenop.

N.B. Op 2 april (20.00 uur) interviewt Els Quaegebeur Kristen Roupenian bij het Auditorium Goede Doelen Loterijen te Amsterdam. Kom ook!

Onlangs verscheen in Propia Cures een tirade tegen literair vertalers, van de hand van Arie Storm, criticus, schrijver en zelf ook parttime vertaler. Propia Cures noemt zichzelf een studentenweekblad maar wordt voornamelijk volgeschreven door de al bijna pensioengerechtigde voornoemde Storm. Enfin, hij betoogt dat vertalers altijd zo stijf en formeel schrijven, zo, ja, vertááld, als ze zelf eens hun zegje mogen doen. Dat het al enorm saai is om schrijvers over hun romans te horen praten maar dat werkelijk geen hond geïnteresseerd is in vertalers die allerlei dingen uitleggen over hun vertaling. En toen moest ik dus nog aan dit stukje beginnen…

Goudschaaltje

Ik kon me wel een beetje vinden in de opmerking van Storm; vertalers die schrijven durven dat bijna nooit onbevangen en fris van de lever te doen, altijd zijn we bang om afgerekend te worden op onze woorden, altijd bang op een fout betrapt te worden. Elke recensie die verschijnt over je vertaling scan je vliegensvlug op commentaar. Wordt er iets gezegd over de kwaliteit van de vertaling? Zijn ze soms ergens over gestruikeld? O, god, laten ze toch vooral niet die ene koe van een fout hebben ontdekt!

Vertalers wikken en wegen, werkelijk elk woord wordt op een goudschaaltje gelegd. Het is de aard van het beestje. Ook vertalers onderling rekenen elkaar voortdurend af op hun prestaties. In vakbladen, in subsidiebeoordelingen, in workshops, in gedachten. Het is een angst die verlammend kan werken. Ik herken het zelf ook. Bij elke mail die ik verstuur check ik niet alleen op spelfouten maar ook op stijl. Gebruik ik niet te veel overbodige strooiwoordjes, klopt de zinsbouw wel, kan die ene zin nog iets spitser? Zelfs bij een mailtje aan mijn eigen moeder!

Niet je doorsnee chicklit in ieder geval

Goed, de vertaling van Kristen Roupenians verhalenbundel Je weet dat je dit wil. Roupenians roem was haar al vooruitgesneld dankzij het korte verhaal 'Cat Person', dat eind 2017 in The New Yorker verscheen en daarna viraal ging. Een verslag van een mislukte date die voor veel vrouwen (en een handjevol mannen) zo herkenbaar was dat het verhaal eindeloos werd gedeeld. Het leverde Roupenian een book deal op die haar in één klap miljonair maakte, nog voordat er iets van haar was verschenen, op een aantal reeds eerder gepubliceerde verhalen na.

De bundel bleek - misschien tot teleurstelling van de liefhebbers van 'Cat Person' - niet meer van hetzelfde te zijn, maar een verzameling verhalen variërend van sprookje en horror tot wrede seks en geestige relatieproblematiek. Niet je doorsnee chicklit in ieder geval. Roupenian heeft weinig met het adagium show, don't tell. Sterker nog, ze doet juist het omgekeerde, wat op een rare manier wel goed werkt. Ze beschrijft alles tot in de details, in een onopgesmukte, rechttoe-rechtaanstijl. Daar valt als vertaler niet zoveel eer aan te behalen, behalve dan dat elk verhaal zijn eigen toon heeft. Het sprookje is geschreven in klassieke sprookjesstijl, waardoor ik van mezelf woorden als 'bijkans' en 'weldra' mocht gebruiken. In een ander verhaal, over een uit de hand gelopen Tinder-ontmoeting, is de hoofdpersoon een loser die het 'van de pot gerukte' voorstel krijgt van een 'chick' om haar helemaal 'verrot te slaan'.

I guess so

Ik ben nog steeds blij met twee gelukkige vondsten: Ted, een puber van vijftien die hopeloos verliefd is op Anna maar zich daar nogal voor schaamt en niet wil dat iemand het weet, wordt er door een ander meisje attent op gemaakt dat Anna heel erg knap is, waarop Ted reageert met 'I guess so'. Je zou dat natuurlijk kunnen vertalen met: 'Dat zal wel' of 'Klopt' of 'Je hebt gelijk'. Ik heb het vertaald als 'Nooit zo op gelet'. Dat leek me voor deze Ted de enige juiste reactie. Alsof hij nooit naar haar uiterlijk heeft gekeken terwijl hij in werkelijkheid elk detail van haar weet.

De andere gelukkige vondst is 'van die vanzelfsprekend sprankelende meisjes' voor 'the kind of effortlessly luminous girl'. Ik zag het type precies voor me. Meisjes die geen enkele moeite hoeven te doen om er stralend uit te zien, en de alliteratie beviel me ook wel.

Een koe - een klein koetje - van een fout staat er trouwens ook nog in mijn vertaling, maar die houd ik voor mezelf.

Tjadine Stheeman vertaalde eerder, solo of in samenwerking met Gerda Baardman, Onno Voorhoeve of anderen, werk van Margaret Atwood, T.C. Boyle, Alain de Botton, Michael Chabon, Jennifer Egan, Bret Easton Ellis, Helen Fielding, Jonathan Safran Foer, Amanda Hodgkinson, Yann Martel, Claire Messud, Emma Cline en Tom Rachman.