De Athenaeum-winkels in Corona-tijd - een verslag door Maite Karssenberg

Huidhonger

Stel je voor: al die boeken die nu in boekwinkels en bibliotheken staan, eenzaam en verlaten, zonder handen die ze oppakken om hun bladzijden om te slaan. De planken beginnen stoffig te worden, om hen heen is het stil als de nacht, en ze beginnen langzaam hun knisperfrisse geur te verliezen. Voor mensen gemaakt, maar al zo lang onaangeraakt - net als mensen in isolatie moeten ook boeken haast wel aan huidhonger lijden…

Zo mijmerde ik, terwijl ik mijn ogen over de ruggen van de boeken achterin de Athenaeum Boekhandel op het Spui liet gaan. Dit deel van de winkel, waar meestal een boel klanten zoekend, bladerend of in gedachten verzonken rondlopen, was nu afgesloten en dus uitgestorven. Dat wil zeggen, op enkele boekhandelaren na, die ijverig voorraden bijhielden en boeken voor klanten aan het rapen waren. Zo erg was het dus allemaal niet, want de Athenaeum-winkels zijn, op één na (die in het Rijksmuseum) allemaal open, ieder op zijn eigen manier.

Vreemdsoortige, zwierige choreografie

Ik had de dankbare taak een toer langs deze kranige winkels te ondernemen, om te kijken hoe ze zich houden in corona-tijd. Ik was erg blij met deze opdracht, want mijn stemming was na vier weken thuisisolatie hoe langer hoe meer gekelderd richting een passieve staat van mismoedigheid en indolentie. Dat we meer aan de situatie gewend zijn betekent niet per se dat het er beter op wordt, stelde ik vast, terwijl ik een middag lang uit het raam staarde en nog steeds mijn was niet had opgevouwen.

Maar nu, nu was ik op de fiets gesprongen, en trok ik door een waterkoud en desolaat Amsterdam (die arme, lieve stad) naar het Spui, alwaar de Athenaeum-boekhandelaren in een vreemdsoortige, zwierige choreografie om elkaar heen dansten om de klanten via het loket, de balie of de post hun boeken en tijdschriften te bezorgen. Ik fleurde er meteen van op, en ik was niet de enige. Nog maar net in de winkel gearriveerd ving ik het volgende gesprek op tussen klant en boekverkoper:

Klant: 'Ik wilde zo graag naar jullie toe komen.'
Boekverkoper: 'Fijn dat u ons steunt!'
Klant: 'Ja, eh, ik wilde er ook vooral even uit zijn.'

Ik sympathiseerde meteen met zowel klant als boekverkoper.

Goedgemutst

Soortgelijke sentimenten bereikten mij ook in de Athenaeum-boekwinkels in Oost, Zuid en (telefonisch) vanuit Haarlem. In Het Martyrium bijvoorbeeld, waar de klanten naar verluid opvallend minder cadeaus, en dus meer boeken voor zichzelf kopen, met zichtbare tevredenheid. Bij Athenaeum Roeterseiland, waar minder studenten komen nu de campus gesloten is, en buurtbewoners dus alle ruimte hebben ('eerst zag je ze één keer in de week, nu drie keer én ze maken een praatje'). In Van Rossum, waar een heuse run op kinderboeken ontstond toen de scholen dichtgingen. In Haarlem, waar de bekende gezichten (en mensen op weg naar de supermarkt) langs blijven komen en dankbaar zijn bij de boekwinkel terecht te kunnen. De klanten zijn, aldus de boekverkopers, 'goedgemutst'; ze wachten geduldig - en met afstand - in de rij voor het loket, of tot er een klant naar buiten komt zodat het maximum aantal klanten in de winkel niet overschreden wordt. Zoals de boekverkopers zich aanpassen en een nieuw systeem vinden, zo voegt het merendeel van de klanten zich eerbiedig naar de anderhalve-meter-regels.

Voor de boekverkopers is het wennen, maar ze doen hun best. Het is natuurlijk rustiger in de winkels, maar op andere vlakken is veel te doen en de bezetting is klein. Recordaantallen webbestellingen komen binnen en de telefoon staat roodgloeiend. Er wordt bijgesprongen waar nodig, en vaker even koffie gedronken om de zaken te bespreken of gewoon even de dag door te nemen. De saamhorigheid is groot. Er worden internetteams opgetuigd en vanaf het Spui komen medewerkers helpen in het qua personeel bovenmatig getroffen Van Rossum. In Het Martyrium heeft Leon zowat in zijn eentje een reuzenomzet gedraaid tijdens het Paasweekend, zo vertelde hij zelf. In Haarlem hebben ze bij de ingang iets meer ruimte gecreëerd, zodat de klanten 'toch een klein rondje kunnen maken langs een dwarsdoorsnede van ons assortiment'. In Haarlem, Amsterdam Centrum en Zuid fietsen of lopen boekverkopers door de buurt om boeken te bezorgen, en op Roeterseiland maakte Ruth in haar eentje in één dag meer dan 150 boeken postklaar. Alles om de winkels draaiende te houden, en stad en land van boeken te voorzien.

Klassiekers

In het Nieuwscentrum, waar het inmiddels befaamde loket op volle toeren draait, zijn de buitenlandse kranten, New Yorkers en Economists niet aan te slepen. Het zijn tijden van nieuwsdrift en dat merk je. Daarnaast loopt Fantastic Man zoals gewoonlijk als een trein - covermodel Rem Koolhaas kwam hem afgelopen weekend zelf halen. En terwijl ik vanaf de trap de winkel observeerde kwamen er wel meer bekenden voorbij: roemrucht televisiemaker Jan Lenferink wandelde langs voor de Sunday Times, kunstenaar en ex-Athenaeummedewerker Bas van Wieringen kwam poolshoogte nemen en ik vernam dat internationaal steracteur Marwan Kenzari vaste klant is (zijn schoonvader kwam drie Vogues halen - Marwan staat op de cover).

Opvallend in de boekverkoop, naast de stapels Decamerones en La pestes, is dat klanten minder lijken te gaan voor bestsellers, en meer voor de wat onbekendere titels. 'Mensen richten zich veel meer op de klassiekers,' zegt Jessica vanuit Haarlem, 'ze vragen weer naar Hermans en Etty Hillesum. En we krijgen zelfs vragen over boeken die in 1990 al uitverkocht waren - mensen hebben duidelijk veel tijd omhanden.' 'Boeken die al heel lang op de plank staan worden nu ineens gekocht, en dan vaak ook nog door iemand in Groningen of Lutjegast,' vertelt ook boekverkoper Bob bij Roeterseiland. 'Mensen lijken meer tijd te hebben om na te gaan wat ze echt willen lezen, in plaats van dat ze de gebruikelijke stroom volgen.'

Voor al te heftige huidhonger hoeven de Athenaeum-boeken dus niet te vrezen, stelde ik aan het einde van mijn toer tevreden vast. Boeken en mensen blijven elkaar vinden, nu door bemiddeling van hard werkende en vreemd ronddansende boekverkopers. Ik reed met een opgeknapt gemoed naar huis, terug naar mijn thuisisolatie, met een stapel boeken en tijdschriften onder de arm natuurlijk - de papierhonger moet ook gestild worden.