De vertaling van Annette Hess' De tolk door Herman Vinckers

N.B. Eerder besprak Vinckers zijn vertaling van Kruso door Lutz Seiler.

In der Nacht hatte es wieder gebrannt. Sie roch es sofort, als sie ohne Mantel auf die sonntagsstille, mit einer dünnen Schneeschicht bedeckte Straße trat.
Die nacht was er weer brand geweest. Ze rook het meteen, toen ze in de zondagse stilte zonder jas de straat op was gegaan, waar een dun laagje sneeuw lag.

Probleemwoorden

Het begin van dit boek doet denken aan een sneeuwbol: een straat met een dun laagje sneeuw, met daarop een vrouwenfiguur. Ze draagt niet meer dan een lichtblauwe zijden jurk, blijkt als je verder leest. Op de achtergrond is een gevel met een deuropening en daar staat nóg een figuur: een dikke man in een wit jasje. En er is ook nog een jongetje, met een slee en een dartele teckel. Gedempte zondagse stilte, en als je even schudt dwarrelen er allemaal sneeuwvlokken rond. Een vredig tafereel. Bijna. Want er is nog die eerste zin: er is brand geweest. Wéér brand geweest.

De eerste zin was niet zo moeilijk om te vertalen. De tweede vond ik lastiger. Er staat eigenlijk te veel informatie in voor één soepele Nederlandse zin, maar om meteen al bij het begin te capituleren en er twee zinnen van te maken... Het probleemwoord is natuurlijk sonntagsstille. Het is volkomen duidelijk wat er bedoeld wordt, maar de vraag is, zoals zo vaak: hoe zeg je dat in het Nederlands? 'Een zondagsstille straat' kán gewoon niet. Dus ik moest gaan hakken en schuiven. Uiteindelijk is het dit geworden.

Deze zondag – de derde advent van 1963 – stelde me overigens voor nóg een vertaalprobleempje. Een paar bladzijden verderop – we zitten inmiddels in een nieuwe scène: het hoge bezoek is gearriveerd en de hele familie zit met de gast aan tafel – 'spielte das Radio leise und unkenntlich Sonntagsmusik.' Wat is nou Sonntagsmusik? Het fungeert in dit geval als behang, want de muziek die gedraaid wordt is unkenntlich, onherkenbaar. Maar waren het Weense walsen? Schlagers? Of was het lichte jazz? Bij zondagse muziek moet ík denken aan Willem Duys, die van 1962-1999 op zondagochtend het radioprogramma Muziekmozaïek presenteerde en 'daar met zijn zoetgevooisde stem easy listening of middle-of-the-roadmuziek aankondigde om rustig bij wakker te worden.' (bron: Wikipedia) Ik heb ervan gemaakt: 'De radio stond zachtjes aan, er kwam nauwelijks hoorbaar lichte muziek uit.'

De magie van vertalen

Deutsches Haus was qua taalgebruik verder geen uitzonderlijk moeilijk boek om te vertalen; ik heb in die zin wel voor hetere vuren gestaan. Schrijfster Annette Hess heeft haar sporen vooral verdiend als scenarioschrijfster. Ook bij ons bekende series als Ku’damm 56, Ku’damm 59 (er is een Ku’damm 63 in de maak!) en Weissensee zijn van haar hand, en het zou me niet verbazen als er van De tolk (op die titel kom ik nog) ook een serie of film gemaakt gaat worden.

In een aantal recensies las ik dat het boek zo prettig beeldend is geschreven en dát was inderdaad heel leuk om te vertalen. Zo gaat het natuurlijk meestal met vertalen: de auteur heeft een beeld voor ogen en schrijft dat op, de vertaler leest het, krijgt daar ook een beeld bij en schrijft dat in zijn eigen taal precies zo op... Eh... nee, zo gaat het natuurlijk nooit en dat is nu juist het mooie van literatuur. De schrijver laat ook wat over aan de verbeelding van de lezer/vertaler en de vertaler laat óók weer wat over aan zíjn lezer. Tien vertalers zouden tien heel verschillende vertalingen afleveren, terwijl het tóch hetzelfde boek is gebleven. Niets nieuws voor mij en voor alle vertalers die wel eens met collega's een vertaalworkshop hebben gevolgd, maar dit gegeven blijft toch iets magisch hebben.

De tolk

Heel bepalend voor een boek is natuurlijk ook de buitenkant: de cover en de titel. Ik mag altijd graag bijhouden in welke talen 'mijn' boek nog meer vertaald is en hoe het er in die andere landen uitziet. Daarbij vallen in dit geval twee dingen op. De vrouw die op de voorkant van De tolk staat afgebeeld – tolk Eva, met dossierstukken van het proces onder haar arm – is overgenomen van de oorspronkelijke versie. Op de Italiaanse, Braziliaanse, Engelse en min of meer ook de Kroatische uitgave figureert zij eveneens. In de andere talen staat er een heel andere vrouw op de voorkant en bij de Hongaarse versie – die ik persoonlijk heel mooi vind – is ook nog een man toegevoegd. Eva's aanstaande verloofde Jürgen?

De meeste uitgevers kiezen voor een letterlijke vertaling van de oorspronkelijke titel: Deutsches Haus werd The German House, La Maison allemande, La casa alemana, etc. Uitgeverij Atlas Contact heeft voor De tolk gekozen, net als de Italianen (L'interprete) en de Brazilianen (A intérprete). Ik kan me daar helemaal in vinden. Een van de eerste dingen die ik afleerde op de vertaalopleiding was het vertalen van eigennamen, nadat ik van een ‘juffrouw Vink’ zonder er al te veel bij na te denken 'Fräulein Fink' had gemaakt. Deutsches Haus is de naam van het restaurant dat gerund wordt door de ouders van Eva. En zo heet het restaurant in de Nederlandse versie van het boek ook.

Eigenlijk vind ik het onbegrijpelijk dat het in andere talen wel vertaald is, niet alleen in de titel, maar ook in het boek. Deutsches Haus, het Duitse huis, zou staan voor Duitsland als geheel, het gesloten, burgerlijke West-Duitsland van de jaren zestig, dat de herinnering aan het verleden het liefst zo ver mogelijk wegstopt. Maar de roman gaat niet over restauránt Deutsches Haus. Het is het verhaal van tolk Eva, over haar ontwikkeling van grijze muis tot zelfstandige jonge vrouw, die zich niet door haar vriend en ouders laat zeggen wat ze moet doen. En over haar werk bij een gebeurtenis die het naoorlogse Duitsland op zijn kop zette. Een gebeurtenis waarnaar in het eerste dreigende zinnetje misschien al vooruitgewezen wordt.

Herman Vinckers vertaalde ook werk van Lutz Seiler, Sonja Heiss, Martin Suter, Catalin Dorian Florescu, Dirk Kurbjuweit, Jakob Arjouni, Thees Uhlmann en Simon Urban.