Roel Schuyt over En ook de liefde van Drago Jančar, vertaald uit het Sloveens

Drago Jancar is van huis uit geen historicus, maar in veel van zijn werken is een belangrijke rol weggelegd voor historische motieven. Een belangrijk thema is de voortdurende opvolging van rijken en regimes, met alle menselijke ellende die daaruit kan voortkomen. Zo ook voor landmeter Valentin Gorjan en medicijnenstudente Sonja Belak, de twee hoofdpersonen in Jancars nieuwe roman, van wie de liefde wordt vermorzeld en het leven ook in andere opzichten voorgoed ontwricht raakt.

Ondanks deze serieuze thematiek zien we ook veel ironische, humoristische en poëtische elementen en soms komische intermezzo's, en in de persoonsbeschrijvingen is er plaats voor de nodige nuance. 

Tijd

De schrijfstijl die Jancar in En ook de liefde toepast, is degelijk of traditioneel te noemen. Zijn taal staat geheel ten dienste van het onderwerp en trekt nergens de aandacht naar zich toe. Toch kent ook dit werk zijn specifieke vertaalproblemen.

Het boek begint met een foto uit 1944, genomen in Maribor. We zien links het hotel Adler (vóór de oorlog droeg het de Sloveense naam Orel, en na 1945 ook weer), in het midden twee pratende meisjes, van wie één Sonja Belak is, en rechts, bij de rand, een SS-officier, die we leren kennen als Ludwig Mischkolnig, of in het Sloveens: Ludek Miškolnik.

Door van een foto uit te gaan, suggereert de schrijver een zekere mate van historische authenticiteit:

Op een oude foto, die door een onbekende fotograaf is genomen, zien we twee slanke meisjes: het ene in een geruit rokje, een licht jasje en donkere kousen, en het andere in een elegante donkere jas en met mooie vlechten die op haar rug vallen. Zij draagt geen kousen. Zo te zien zijn het de laatste warme zomerdagen, de allerlaatste zwoele ademtocht van de zomer, of misschien de eerste dagen van september.

De beschrijving van de omgeving, de personages en hun eerste optreden is in de tegenwoordige tijd. Vanaf hoofdstuk vijf van deel één werd vooral gekozen voor de verleden tijd.

Overigens is de wisseling tussen tegenwoordige en verleden tijd in de Sloveense (en ook in de Servo-Kroatische) literatuur frequenter dan in het Nederlands, en steeds sta je als vertaler voor de keuze: moet je de brontekst volgen of één tijd aanhouden? Ik koos zoveel mogelijk voor de eerste optie: met het verhalend praesens wordt op gedachten en gebeurtenissen ingezoomd en krijgt de tekst iets extra levendigs.

In deel twee van het boek wordt beschreven hoe Valentin zal trouwen met Jadranka, bijgenaamd Katjoesja, en hoe dat huwelijk geleidelijk strandt door de herinnering aan zijn verdwenen geliefde Sonja en door iets wat tegenwoordig een posttraumatisch stresssyndroom heet, gepaard met hallucinaties. De projectie in de toekomst vindt vrij sluipend plaats. Dan bevind je je ineens weer in de tijd waarin het verhaal eigenlijk speelt:

Jadranka gaat achter de piano zitten en slaat een paar keer hard een toon aan: c', c', c'… dan zingt ze zacht en eindeloos lang Dime dónde vas morena, steeds weer opnieuw.
Zo zal zijn leven in Ljubljana eruitzien, onder de wolk die nog altijd boven hem hangt.
Maar nu zien we hoe hij in de kastanjelaan staat te wachten tot het licht achter Sonja's ramen aangaat.

Kenmerkend voor het boek zijn de vele mijmeringen en herinneringen, die voor een deel voortkomen uit het contrast tussen de tijd vóór, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Zoals wanneer Sonja in 1944 door het park loopt:

Daar had ze net nog gelopen, over de paadjes waar ze alle bomen kende. Het was alsof ze de natte takken van hun zware en langzaam kaler wordende kruinen over haar heen bogen om haar, hun oude vriendin, te beschermen. Sonja liep naar de Drie Vijvers, en keek naar het donkere water dat in de wind van de herfstavond zachtjes golfde […] Op een zonnige middag had ze hier met Valentin gevaren, hij roeide en was af en toe zo onhandig dat het water opspatte en zij wat druppels over zich heen kreeg, ik weet heus wel dat je het expres doet, lachte ze, maar ik deed het niet expres, zei hij, […]  Maar nu was het avond, de aangemeerde bootjes schommelden tegen elkaar aan, in het restaurantje brandde licht en achter de ramen zag ze de silhouetten van de obers die het eten aan de bezoekers serveerden.

Gedicht

In het boek komen regels voor uit enkele gedichten die voor de personages belangrijk zijn. Een van die gedichten is het in 1936 verschenen 'Mei' ('Máj')van de Tsjechische dichter Karel Hynek Mácha. De kunst was om duidelijk te maken dat de door de tekst heen geweven regels uit een groter geheel afkomstig zijn. Een bijkomend probleem was dat ik van het gedicht geen Nederlandse vertaling kon vinden. Jancar gebruikt de volgende fragmenten:

De titel van het boek is gebaseerd op enkele dichtregels van Byron die Sonja na de oorlog leest, de laatste daarvan luidt 'en ook de liefde'.

Dat maakte ons nieuwsgierig: was er ook een Nederlandse vertaling van? En jawel, in de bundel Lord Byron. Goddelijke liefde. De mooiste liefdesgedichten, samengesteld en vertaald door J. Eijkelenboom, Bert Bakker in 2001. Het is een fraaie tweetalige uitgave met op de pagina's 8 en 9 het gedicht 'So, we'll go no more a-roving', en daarin de regels:

So, we'll go no more a-roving,                     Nooit zullen wij dus meer gaan zwerven
      So late into the night.                            zo laat nog in de nacht…
...
For the sword outwears its sheath,             Want het zwaard verslijt de schede
        And the soul wears out the breast,      en de ziel verslijt de borst,
And the hearth must pause to breath,         en het hart is moegestreden
       And love itself have its rest.                  nu Liefde zelf naar vrede dorst.

In  de vertaling van Jancars boek werd – zoals daar in een voetnoot staat vermeld – de regel 'nu Liefde zelf naar vrede dorst' verlengd tot 'nu ook de Liefde zelf naar vrede dorst', zodat het woordcombinatie 'ook de liefde' in zowel de versregels als de boektitel te zien is.

Roel Schuyt vertaalde een grote diversiteit aan auteurs uit Centraal-Europa, waaronder Danilo Kiš (1935-1989), Dubravka Ugrešic, Borislav Cicovacki maar ook jonge auteurs zoals Goce Smilevski en Olja Savicevic. Bovendien schreef hij vertaalgeschiedenis door als een van de eersten het werk van Nobelprijs-kandidaat Ismail Kadare direct uit het Albanees te vertalen. Hem werd in 2011 de Aleida Schotprijs toegekend voor de vertaling van deel 1 van De nieuwkomers van de Sloveense auteur Lojze Kovacic  en in 2017 voor zijn hele vertaaloeuvre de Letterenfonds Vertaalprijs. Op Athenaeum.nl lichtte hij vertaalkeuzes bij Dubravka Ugrešic’ De vos, Goran Petrovics Villa aan de rand van de tijd en Ismail Kadare's Een noodlottig diner toe.