Het meestgemiste beste boek van 2024

31 december 2024

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

Welk boek miste je het meest in de eindejaarslijstjes van 2024? Ik appte erover met een vriend: waar waren de enthousiaste verhalen over Marijke Schermer gebleven? Maar In het oog is uiteindelijk toch een van de meergenoemde beste boeken. Joost de Vries, riep hij, die mis ik! En pas later moest ik zelf denken aan Jan van Aken. Een korte toelichting op de eindejaarslijstjesspiegel en enkele reflecties, door Daan Stoffelsen.

Over het turven van beste boeken

Om Koen Koole te parafraseren, de hartstochtelijk optimistische hoofdredacteur van Arabesk, uit Het archief van Thomas Heerma van Voss (7 x genoemd in de eindejaarslijstjes): terwijl er mensen sterven aan de Middellandse en Zwarte Zee en in Soedan, turf ik beste boeken. En dat terwijl die boeken amper ingingen op de gruwelijkheden. Nathan Thralls Een dag uit het leven van Abed Salama natuurlijk wel, en vorig jaar stond Adiana Shibli’s Een klein detail bovenaan. Marijn Kruks Opstand duidt het opkomend populisme, Carolina Trujillo schrijft over links activisme, Enne Koens over remigratie en integratie. Er verschijnen boeken uit en over Oekraïne, de nieuwsstroom droogt niet op.

De stilte over Soedan is wel schrijnend. Thuis kennen we het land een beetje, doordat mijn vriendin er een halfjaar gewerkt heeft, nu bijna twintig jaar geleden. Elk jaar feliciteert ze haar toenmalige tolk nog met haar verjaardag, en deze week reageerde die direct met een vrolijk gesproken appje vanuit Oeganda, waar ze met haar gezin naartoe vluchtte. ‘I hope that the war will be over soon,’ zei ze, zodat onze families thee kunnen drinken. De hoop, de hopeloosheid, ze zijn meer boeken waard.

Maar veel beste boeken van 2024 onderzoeken vooral de mens zelf en zijn sociale verhoudingen - lezen blijft, net als turven, iets escapistisch houden. Maar: ‘Ieder mens draagt de wil om te weten en de wil om niet te weten in zich. Sommige dingen wil je weten, andere ontvlucht je liefst. Ook in de grootste intellectueel strijden die twee constant om de voorrang,’ schrijft Caroline de Gruyter in NRC. Het kan samen gaan.

Dat turven doe je overigens nooit goed. Mijn nietsontziend simplistische methode: alles telt. Dus de nummer 1 van de Volkskrant even zwaar als een vermelding door Vanessa Joosen (een van de 70 medewerkers) in De Standaard. Zowel de veertig boeken van NRC als de individuele lijstjes van recensenten — al was het maar omdat in die eerste lijst boeken staan die de critici niet op hun persoonlijke lijstje zetten. Mijn methode beloont lijstjesmania, dat besef ik, maar geloof me: ook als ik niet zo dubbel had geteld, was debutant Safae el Khannoussi de meestgenoemde auteur geweest. En was Sacha Bronwasser, vorig jaar met Luister een van de toppers, met haar nieuwe boek De lotgenoten niet vaker dan tweemaal genoemd.

Opvallend in de eindejaarslijstjes

Wat opviel:

Sjoerd Kuyper stond niet in de door het publiek samengestelde Grote Vriendelijke Honderd, maar zijn jeugdboek De grote vloed werd wel viermaal genoemd als beste boek.
De literaire websites en podcasts noemen wél Nobelprijswinnaar Han Kang, en ten opzichte van de gedrukte media meer oudere titels (Frank Nellen en Gilles van der Loo zijn van eind 2023).
Er staat essayistiek en autofictie in de top, maar geen verhalenbundel werd meer dan eenmaal genoemd.
Er is amper poëzie — maar de Awater-prijs is natuurlijk dé bekroning door professionele poëzielezers, dus het antwoord naar die vraag komt in januari.
Bij de Belgen bevallen Lize Spit, Lara Taveirne en Mark Schaevers meer dan Jaap Cohen.
Aan de overkant van het kanaal en de oceaan wordt Percival Everetts James, gedoodverfde Booker Prize-winnaar (maar gefeliciteerd Samantha Harvey!), het meest genoemd. En: July, Rooney, Kushner, Rushdie, Tóibín, Brodesser-Akner, Powers, maar we moeten toch vaststellen dat Kaveh Akbar (Martelaar!, 21 x genoemd) helemaal niet in de Nederlandse eindejaarslijstjes staat.
En de top van de eindejaarslijstjesspiegel had er heel anders uitgezien zonder vertalers: Lydia Meeder & Gerda Baardman (Miranda July), Ineke van den Elskamp (Nathan Thrall), Elly Schippers (Jenny Erpenbeck) en Baardman & Jan de Nijs (Rooney). Eigenlijk is Baardman dus met twee boeken de grote winnaar van deze eindejaarslijstjesspiegel.

Die eindejaarsspiegel is vandaag, 31 december, na het turven bij veertien kranten en tijdschriften, twee websites, twee podcasts en een radioprogramma (‘these are probably not all the lists, but all universes have to end sometime,’ zoals zielsverwant Emily Temple bij LitHub zegt), als volgt

Safae el Khannoussi (15 x)
Miranda July (14 x)
Jenny Erpenbeck, Nathan Thrall (12 x)
Lize Spit (10 x)
Sally Rooney, Jaap Cohen (8 x)
Carolina Trujillo, Lara Taveirne, Thomas Heerma van Voss, Guido van Heulendonk, P.F. Thomése (7 x)
Marijke Schermer, Maartje Wortel, Colm Toíbín, Mark Schaevers, Marijn Kruk (6 x)
Anneke Brassinga, Mariken Heitman, Michal Citroen, Chantal Akerman, Paul Lynch, Percival Everett, Andrew O’Hagan (5 x)
Enne Koens, Rachel Kushner, Evelyn Roll, Sjoerd Kuyper, Stefan Hertmans, Anneke Brassinga, Anaïs Van Ertvelde, Taffy Brodesser-Akner, Frank Nellen, Anatoli Koeznetsov, Bart Moeyaert, Charlotte Van den Broeck, Leonieke Baerwaldt, Julia Schoch, Daniel Kehlmann, Aimée de Jongh, Lionel Shriver (4 x).

Inmiddels is Safae el Khanoussi uitgeroepen tot talent van het jaar door de Volkskrant, maar het kwam toch een beetje goed met De Vries en Van Aken - ondanks hun verschijningsdata vroeg in 2024. De Vries werd door De Tijd, een Vlaamse publiekskrant, genoemd, en in De Standaard noemde Lodewijk Verduin Hogere machten. Het xoanon, Van Akens historische avonturenroman, werd tweemaal door LiterairNederland.nl nog genoemd. En nu door mij, als een voorbeeld van een boek dat kan vermaken, het is spannend en geestig, en tot denken kan aanzetten. In de slotpagina’s, over de grote brand van Smyrna, zie je alsnog hoe gruwelijk de werkelijkheid is: 10.000 tot 125.000 doden kwamen om in een geplande, genocidaal aandoende ramp.

Daan Stoffelsen is webshopmanager van Athenaeum.nl.

P.S. Om de vraag van Fokke & Sukke te beantwoorden: mijn top 5 van beste lijstjes 2024.

de lijst met individuele NRC-recensenten, eenvormig en divers,
naast die van Trouw, om dezelfde reden (en hun kinderboekenlijstje is sterk!)
de lijst van de Volkskrant, bizar aantal maar mét Aischylos en Van der Loo
de lijst van HUMO, compact en breed (maar geen kinderboeken) en
Het Parool, dat net als NRC met categorieën werkte, maar trendsettend bleek met Safae el Khannoussi, Jaap Cohen (tweemaal genoemd door de VPRO Boekengids, en al veel eerder, ere wie ere) en Enne Koens.

P.P.S. Voorspellende waarde?

Het is een momentopname, en je mag je afvragen of we Oroppa of All Fours over tien jaar nog zozeer zullen waarderen.

(Welk boek is jouw favoriete beste boek uit 2015? Ik heb het opgezocht, het was het eerste jaar dat ik deze lijstjes turfde, en het jaar van Jenny Offils Verbroken beloftes, Annelies Verbekes Dertig dagen en Helen MacDonalds De H is van havik — en van Michel Houellebecqs meestgenoemde beste boek Onderworpen).

Maar er komen literaire prijzen aan die deze lof kunnen bevestigen of ontkennen, en Erpenbeck kreeg al de International Booker Prize, El Khannoussi staat al op de longlist van De Boon. Baerwaldt is genomineerd voor de BNG Bank Literatuurprijs. Van de top van vorig jaar: Erna Sassen (tevens Beste Boek voor Jongeren) en Ilja Leonard Pfeijffer kregen de Boon 2024 toegekend, Rob van Essen de Libris Literatuurprijs, Tjibbe Veldkamp de Woutertje Pieterseprijs, Frank Nellen de Boekhandelsprijs.