Recensieoverzicht: James Salter, Jan Fontijn en Paul Auster (13 mei 2015)

Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Ook de Vlaamse kranten en weekbladen worden, elke maandag of dinsdag, opgenomen in het overzicht, met dank aan Johan Eeckhout. De titels verwijzen naar de fysieke boeken; tussen rechte haken staan e-books, gebonden en oorspronkelijke edities, en redactionele items op Athenaeum.nl.

Voor De Morgen Boeken gaat Daan Heerma van Voss na op welke gronden schrijvers hun eerste lezers uitzoeken. Stan Lauryssens herdenkt zijn leermeester Jef Geeraerts en Annick Vandorpe interviewt Sandro Veronesi, de schrijver van Zeldzame aarden [e-book].

Dirk Leyman liet een heel schimmige foto van Bin Laden afdrukken bij zijn recensie van Leon de Winters Geronimo [e-book]. De Winter brengt ‘een soort avonturenvaudeville op grote schaal’, stelt Leyman vast. Wervend geschreven is de roman ook. Maar ‘toch ga je na verloop van tijd behoorlijk ventileren van dit tomeloze boek met een beperkte houdbaarheidsdatum’.  

Heel wat jaren na Roddy Doyle met The Commitments en Nick Hornby met High Fidelity [Engelse editie] komt ook Joseph O’Connor met De nacht is jong [e-book] met een rockroman. Marnix Verplancke vond de roman over de opgang en neergang van een rockband best boeiend en beeldend maar hoorde onwillekeurig de stem van ‘een gezettte burger van in de vijftig die op een vrij gemaakte en afstandelijke manier over de jaren tachtig schrijft’. Howard Jacobson heeft het in J weer over het joodse thema. Joseph Pearce werd als lezer in ‘een web van angstaanjagende gebeurtenissen en onvoorspelbare ontwikkelingen’ verstrikt en ‘schetst zo een onrustwekkend beeld van een maatschappij die bewust de ogen sluit voor een gruwelijke episode uit het verleden’.

De boekrecensies van De Morgen verschijnen elke woensdag in de bijlage Boeken. De Morgen is ook te koop - op dezelfde dag - bij het Nieuwscentrum.

De heruitgave van de klassieker Leven en wandel van Zorbás de Griek [e-book] van Nikos Kazantzakis is ‘Boek van de week’ in De Standaard der Letteren. Alexandra De Vos las ‘een bij momenten bedwelmend prozagedicht’ maar betreurt wel dat de vrouwen er bij Kazantzakis bekaaid vanaf komen. Jelle Van Riet praat met Sandro Veronesi over waarheid en leugen, hét thema van Zeldzame aarden [e-book]. ‘Mijn schrijven situeert zich altijd in het spanningsveld tussen de aardverschuiving die een roman op zich teweegbrengt en de stormen die op mijn leven inbeuken,’ zegt Veronesi. De schrijver ziet zijn romans als bouwwerken: nadenken over nieuw werk start hij steevast met tekeningen en niet met notities.

Voor Marijke Arijs gaat Michel Houellebecqs Onderworpen [e-book] niet over religie maar over macht en opportunisme. ‘De roman is niet anti-islam, maar anti-Frans,’ vindt ze. In de marge van de nieuwe Houellebecq situeert zich Houellebecq économiste van de omgekomen Charlie Hebdo-columnist Bernard Maris, vertaald als Economie is geen wetenschap. Maris gebruikt Houellebecqs oeuvre om de ideeën van enkele economen tegen het licht te houden én te ontkrachten. Recensent Ruben Mooijman vreest dat het werk enkel boeiend is voor Houellebecq-bewonderaars. 

Met Meneer Mac en ik [e-book | Mr Mac and Me] bewijst Esther Freud voor Kathy Mattys haar talent. De stijl is toonvast en sommige beelden blijven hangen. Maar het had voor de recensente wat verrassender en minder voorspelbaar gemogen. In Kameleon [e-book], de dichtbundel van Charlotte Van den Broeck, gaat de jonge dichteres intensief om met haar vrouwelijkheid. Luuk Gruwez las gedichten ‘over een vrouwelijkheid zonder tekort, zonder leegte’ van ‘een dichteres voor wie het heelal veel te groot is en die dit dan maar wil terugbrengen tot een moeder waarin ze op haar gemak is’.

Met het eerste deel van zijn oorlogsdagboeken kwam Streuvels begin 1915 in zwaar weer terecht. Voor de een was hij te vriendelijk voor de Duitsers, voor de ander was hij te kritisch op de patriotten. Honderd jaar later is het voor Peter Jacobs tijd om ‘de kritische zin en het persoonlijk uitgangspunt’ van Streuvels te appreciëren en In oorlogstijd. Deel 1 1914 te zien als een volwaardig deel van zijn oeuvre.

De boekrecensies van De Standaard verschijnen elke vrijdag in de bijlage De Standaard der Letteren. De Standaard is ook te koop - op dezelfde dag - bij het Nieuwscentrum.

'Schrijvers zeggen weleens tegen elkaar dat je juist over dátgene moet schrijven waar je bang voor bent; alleen dan komen de heftigste emoties vrij en wordt het een interessant verhaal. Geweld is een thema dat ik al langer bestudeerde, maar altijd vanuit wetenschappelijk perspectief vanachter mijn bureau. Voor dit boek moest ik maar eens uit die comfortabele stoel komen en van dichtbij meemaken hoe het echt is: iemand pijn doen of zelf pijn lijden.' Tonie Mudde ontlokt het Jonathan Gottschall, de literatuurwetenschapper die zijn kooivechtervaringen boekstaafde in Echte mannen vechten [e-book].

Geheel andere koek is Emmanuel Carrères Het koninkrijk [Le royaume | recensie]. Religierecensent Peter Giesen sprak Carrère, onder andere over de hybride vorm: 'Voor mij is het een heel natuurlijke vorm. Je schrijft een boek om je ervaring te delen. Die ervaring bestaat uit een heleboel verschillende dingen: kennis, opvattingen over filosofische onderwerpen, maar ook het leven van alledag, seksualiteit, relaties. Ik houd ervan als een boek toegang geeft tot al die registers.'

'Ook Grossman kan door te schrijven ruwheid, domheid en dood niet overwinnen. Maar hij heeft ons wel weer een schitterende roman geschonken, hilarisch en ontroerend.' Anet Bleich sluit zich aan bij het enthousiasme over de nieuwe David Grossman, Komt een paard de kroeg binnen [e-book | leesfragment]. Marcel Hulspas vervolgt, ook met vijf sterren: 'Van der Wouds heldere stijl en vele originele voorbeelden maken De nieuwe mens tot een schitterend boek; een waar panorama van de immense transformatie die Nederland en de Nederlanders rond 1880 ondergingen.'

Arjan Peters compenseert in zijn bespreking van Arie Storms Maans stilte [e-book] (Twee sterren. 'Leunend op het idee van een ander, in een losse ouwehoerstijl die geleend lijkt van Brusselmans en Brakman (waar ook veel haat en moordzucht de liefst ongestoord orerende vertellers parten speelt), laat Storm zien dat het niet meevalt, een oorspronkelijk spannend verhaal schrijven.'). Vervolgens: een fragment uit Tommy Wieringa's voorwoord bij Joseph Roths De blonde neger en andere portretten: 'Wie wil onderzoeken wat de romans en reportages van Joseph Roth nu zo indringend maakt, kan met die zin toe. In dit schrijven aan zijn lievelingsnicht Paula Grübel in Lemberg formuleert de jonge soldaat-schrijver achteloos zijn poëtica en werkwijze: hij wil meemaken, intensief voelen en sterk doordringen in de gebeurtenissen. Dat is een beginselverklaring in het voorbijgaan. Niet buiten schot blijven maar er op af.'

Verder met recensies. Daniëlle Serdijn is minder enthousiast dan Thomas de Veen (in NRC) over Een honger ('Wat houden we over? Naast een nodeloos pissige verhaalstijl en een overdaad aan pedanterieën, toch die greep naar een groter thema. Tijd goed aangevoeld, mooie synthese tot stand gebracht, maar nu verder.'), Pieter van den Blink looft Howard Jacobsons J [Engelse editie | leesfragment] ('Toch verslapt de greep van J geen moment. De grommende dreiging op elke pagina dat wat gebeurd is nog een keer zal gebeuren en dat het dan nog erger zal zijn, alleen al omdat het de herhaling is (en wat gebeurd is was zelf al duidelijk een herhaling van de Kristallnacht) laat je met een andere blik naar de wereld, naar het nieuws kijken.')

Marjan Slob las Martín Caparrós' Honger ('Het meest opmerkelijk aan dit ruim zeshonderd pagina's tellende boek is de stijl: die is bewogen en bezwerend. [...] Een onontkoombaar boek.'), en Persis Bekkering Bert Natters Remington [e-book | leesfragment] ('De kracht van de roman zit in zijn ingetogenheid - de kluchtige dramatiek van Natters eerdere boeken lijkt mijlenver weg. Vader en zoon hebben een complexe dynamiek, die op zichzelf al interessant genoeg is, waardoor je haast vergeet dat je een ideeënroman aan het lezen bent.'). Stephan Sanders besluit, met een beschouwing van Meindert Fennema's Goed fout [e-book]: 'Het boek leest als een goed geschreven schelmenavontuur van een man die eerst corporaal, toen lang snoeihard communistisch was, en die veel later in zijn leven het belang van liberale rechtsbeginselen ontdekte; een man die meedeint op de tijdgeest. Maar pijnlijk, als in: twijfel, introspectie, tweestrijd, gewetenswroeging: nee.'

De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.

De Amerikaanse John Irving gaf een lezing bij de herdenking van de overleden Günter Grass. De twee waren oude vrienden. 'In De rokken van de ui beschreef Günter zichzelf als het 'oorlogskind met brandwonden, dat daardoor ongeneeslijk is aangewezen op tegenspraak.' In een brief had Günter geschreven: 'De wereld ligt weer overhoop met mij en dat brengt bij mij, het kind dat door de oorlog verbrand is, duistere herinneringen naar boven.'

'De massamens kent geen bescheidenheid en duldt geen autoriteit buiten zichzelf. Die eigenschappen kom je volgens Ortega juist vaker tegen onder hogeropgeleiden, ofwel het soort waartoe ik behoor en dat hier pleegt te vertoeven.' Ook in Letter & Geest dit weekend een interview met de vertaler van José Ortega y Gassets De opstand van de massamens, Diederik Boomsma. En nog een interview, nu met kinderboekenschrijfster Martha Heesen. 'Toen ik onlangs de Theo Thijssen-prijs kreeg, was ik zo verbaasd dat ik alleen maar "o" zei. Toch had ik er stiekem van gedroomd.'

Dan de recensies. Janita Monna vindt Om je schouders hang ik de nacht van debutante Myrte Leffering meteen 'iets vanzelfsprekends' hebben. 'Dat komt ongetwijfeld door Lefferings taal. Die is licht, ritmisch en muzikaal, laat soms wat Gorter horen.' 

'Opvallend vaak leggen religies echter de schuld voor het in bekoring raken van mannen bij de vrouw (of anders wel bij de duivel). Dat leidt tot door Schippers smeuïg beschreven uitwassen die op de lachspieren werken, hoewel ze in de kern eigenlijk diep droevig zijn,' schrijft Paul van der Steen over Mineke Schippers Bloot of bedekt. Van niets om het lijf naar strak in het pak. Jann Ruyters las de thriller Ultimatum van Daan & Thomas Heerma van Voss: 'De broers houden een neiging tot wijdlopigheid onder controle ten behoeve van een niet wurgende maar wel afdoende spanningsboog. Ze stellen alleen teleur in de verdieping van het typische Heerma van Voss-thema: het familiale wantrouwen.'

In de rubriek Beeldboek aandacht voor Nooit meer typen, het fotoboek van fotograaf Philippe Debeerst, met tekstuele bijdrages van Christophe Vekeman, Dirk van Weelden en Peter Terrin. 'Het bekijken van Hermans' machines [...] is een begoochelende ervaring: zoveel vergeten techniek, en dat zo kort geleden,' aldus Lodewijk Dros. 'Het verhaal van de schaamteloze kunstenaar en zijn bende is zeker vermakelijk en treffend in beeld gebracht, maar toch lijkt mij de grootste verdienste van Gibb's boek dat het de waarde van deze schandeleuze, ironische, ver boven zichzelf uitgestegen kunst op een bijzondere manier ter discussie stelt,' zo schrijft Rob Schouten over Randall van Jonathan Gibbs.

Janneke Knüppe interviewde andere emigranten in Zweden en tekende hun verhalen op in Verre vlinders. Verhalen van personen die emigreerden voor een geliefde [e-book] 'De gesprekken met lotgenoten stelden me gerust en verontrustten me tegelijkertijd. Want ik vroeg mensen naar hun positieve ervaringen, maar ook naar hun worstelingen en ik ontdekte dat die gevechten bleven, ook na jaren.'

'Ondertussen weet hij nu wel dat drijfzand een mens niet naar beneden "zuigt", maar toch heeft hij het beeld behouden als titel voor zijn boek, omdat het zo treffend weergeeft wat iemand doormaakt die de diagnose kanker krijgt,' legt Sofie Messeman uit over Drijfzand [e-book], het 'indrukwekkende' memento mori van de Zweedse schrijver Henning Mankell, bekend van zijn Wallander-misdaadromans.

Emmanuel Carrère onderzoekt in Het koninkrijk [Le royaume | recensie] wat het christelijk geloof en de Bijbel voor hem betekenen aan de hand van de beschikbare bronnen. Ger Leppers: 'Het boeiendst is Carrère wanneer hij de overgeleverde teksten bekijkt als 'ambachtsman'. Als schrijver van romans en scenario's let hij op schrijverstrucs in de overgeleverde teksten, en hij vertelt hoe hij als voormalig medevertaler van het evangelie van Marcus woorden op een goudschaaltje moest wegen.'

De grenzeloze [e-book] is alweer het zesde boek van Jussi Adler-Olsen waarin politieman Carl Morck en zijn team de hoofdrol spelen. Edwin Kreulen: 'Die sekte, dat is niet bijster origineel en dit zes boek is ook bepaald niet de beste uit de serie.' Maar: 'Mislukt is het ook niet.' Verder las Hanna de Heus De ontkoppeling [e-book] van Meg Wolitzer, waarin vrouwen in een klein Amerikaans stadje plotseling allemaal stoppen met seks hebben. 'Haar stijl is licht satirisch, grappig zonder flauw te worden. Wolitzer moet heb niet hebben van heftige dramatische scènes maar van passages vol huiselijke details, in kleinheid toch veelzeggend.'

De tuin van de walvis is het product van alweer een samenwerking van Toon Tellegen en illustratrice Annemarie van Haeringen. Bas Maliepaard: 'De opgewekte tekeningen bevatten geestige details: de pandjesjas van de sprinkhaan, de kruiwagen die als sleepbootje fungeert, de verzameling bizarre vissen. Van Haeringen wisselt kleine illustraties en veel wit af met paginavullende beelden.'

Verder in Trouw dit weekend een interview met kunstenaar Jasper Krabbé. In Atelier Krabbé legt hij uit hoe je de kunst kunt benaderen.

De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter & Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.

Bas Heijne noemt De brieven [e-book] van Frans Kellendonk 'een literaire gebeurtenis van de eerste orde'. 'In de eerste plaats door het loepzuivere Kellendonkiaanse proza, de dodelijke typeringen, de hilarische tragiek die zijn handelsmerk was (in een brief aan Gerard Reve beschrijft hij hoe zich ontfermt over een buurman die hem bedreigde, bijna een kort verhaal op zich), en glasheldere, essayistische uitweidingen.' Joyce Roodnat sprak met Sandro Veronesi van wie onlangs de roman Zeldzame aarden verscheen [e-book]. 'Toen ik opgroeide, stond de Europese literatuur er slecht voor,' zegt Veronesi in het interview. 'De roman was dood, vond men. Intussen schreven de Latijns-Amerikaanse auteurs, García Márquez, Vargas Llosa, Cortázar, hun meesterwerken. Die las ik. Van hen leerde ik de kracht van het magisch realisme. In extreme situaties, bij bezorgdheid, angst, liefde, dooft het licht van de ratio. Dan is alles mogelijk, dan kan elk wonder. En dat wonder is het gezelschap wat de mens nodig heeft.'

Van Arie van den Berg verder een bespreking van Robert Ankers Onvergetelijke toegewijde trouweloze tijd [e-book]. 'Er wordt veel gedacht in deze bundel. Maar zoals in alle goede poëzie is niet de ratio het transportmiddel, maar associatie,' schrijft Van den Berg onder meer. Sebastiaan Kort bespreekt Christophe Van Gerreweys 50 essays over alles en voor iedereen. 'Hier is geen hype-schrijver aan het woord, maar iemand die de traditie eerbiedigt en het als vertrekpunt neemt en met zijn toewijding steeds hardere klappen uit zal kunnen (en gaan) delen,' aldus Kort. Thomas de Veen vindt Jamal Ouariachi's Een honger 'knap en uitdagend'. '[W]erkelijk meesterlijk,' zo stelt hij, 'is een essayistisch deel halverwege'. Michel Krielaars dan, hij recenseert Rudolf Sloboda's De laatste regel. 'In een opzwepend tempo voert Sloboda je het woeste universum van zijn gekwelde held binnen. Het levert driehonderd bladzijden meeslepend proza op, dat door Abram Muller uitstekend is vertaald,' vindt Krielaars.

Margot Dijkgraaf wijdt een stukje aan Vrouwen van de wind van Razan Al-Maghrabi [e-book], ze vindt het 'een bijzonder boek waarin ook argumenten worden gewisseld die je niet in de krant leest'. En volgens Arjen Ribbens is Uitgeteld van Marja West 'een debuut dat naar meer smaakt' [e-book]. Arjen Fortuin bespreekt David Grossmans Komt een paard de kroeg binnen [e-book | leesfragment]. 'Als Grossman met deze bijtende en indrukwekkende roman één ding laat zien, dan is het hoe je van een boek talloze keren in de lach kunt schieten zonder er één moment vrolijk van te worden,' lezen we. Toef Jaeger recenseert daarnaast Francois Smiths Een schuldig leven. '[E]en literaire roman is dit niet,' stelt ze. En: 'Gelukkig is Een schuldig leven waargebeurd, want voor een roman is het verhaal eigenlijk te veel van het goede.'

Marianne Vermeijden schrijft over Jelle Reumers 'onderhoudende' Jelle's weekdieren. Pieter Steinz verdiepte zich in Eric M. Moormanns 'nauwkeurige en uitputtende' Pompeii's Ashes. Laura Starink, ten slotte, noemt Cristina de Stefano's biografie Oriana 'een mooi, niet al te psychologiserend portret van een onmogelijk, maar zeer getalenteerd en principieel mens, dat ontzag inboezemt door haar hardnekkigheid en energie' [e-book].

De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op nrc.nl. Een selectie ervan is vrij toegankelijk via nrc.nl/boeken. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.

In verband met Hemelvaartsdag deze week geen boekbesprekingen in Het Parool.

De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke donderdag in PS. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.

Joost de Vries las deze week Dwars door de dagen, de memoires van James Salter [e-book | Engelse editie | leesfragment]. 'Dwars door de dagen is niet het verhaal van hoe het leven was, maar hoe het voelde,' schrijft hij in de recensie. 'Schitterend, en ja, heroïsch.' Marco van der Schuur bespreekt daarnaast Seneca's Thyestes, Agamemnon, Oedipus, Hercules in de nieuwe vertaling van Piet Schrijvers. Van der Schuur prijst Schrijvers vertaling van Hercules ('Schrijvers is in deze tragedie als vertaler op zijn best') maar is kritischer waar het Schrijvers stoïsche insteek voor de vertaling betreft, hij vindt het jammer dat Seneca's personages zo'n onpersoonlijke en afstandelijke manier van spreken hebben. Kees 't Hart noemt Stephan Enters Compassie 'een pijnlijke, mooie roman, geschreven in een pijnlijk mooie en precieze stijl waarin alle middelen worden aangegrepen om de onderliggende duistere emotionaliteit zonder al te zware pathetiek aan het licht te brengen'. En Anet Bleich laat zich positief uit over Jan Fontijn van wiens hand onlangs Onrust. Het leven van Jacob Israël de Haan verscheen [leesfragment]. '[H]et is knap van Fontijn dat hij De Haan en de diverse milieus waarin hij zich begaf tot leven weet te wekken en ons laat meeleven met de permanente worsteling van de dichter met zichzelf. Of we hem sympathiek vinden of eerder mesjogge doet er niet toe. Hij stáát er, in al zijn tegenstrijdigheid.'

De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.

Gerben van der Marel interviewde Paul Auster wiens verzamelde non-fictie Levenswerk onlangs bij De Bezige Bij verscheen [e-book | Engelse editie | leesfragment]. 'Elke keer als ik een nieuw boek begin, voelt het als mijn eerste boek […]. Ik doe al jaren op de tast in het pikkedonker zo goed mogelijk mijn werk. Elke dag leer ik weer hoe stom ik ben, en hoe moeilijk het is,' zegt Auster onder meer. Mischa Cohen sprak daarnaast met Jan Fontijn over diens biografie Onrust. Het leven van Jacob Israël de Haan [leesfragment]. 'Ik heb een grote sympathie voor De Haan, die een man was met een heel groot rechtvaardigheidsgevoel. Als je dat te extreem doorvoert, leef je voortdurend op het scherp van de snede, dan ontstaan er voortdurend conflicten. Ik vind hem hartstikke intelligent, scherp, gevoelig, overgevoelig misschien,' aldus Fontijn in het interview. En Carel Peeters wijdt zijn Literaire Kroniek aan Walter Benjamins Kinderjaren in Berlijn rond 1900. 'Benjamin maakt van elke herinnering een microkosmos, een detail wordt uitvergroot: de draaimolen, het te laat komen op school, de dierentuin, de serre van zijn grootmoeder, ziek zijn, de provisiekast, de kerstengel en het naaikistje van zijn moeder. Deze uitvergroting is niet zomaar een manier van herinneren, Benjamin maakt die details tot allegorische voorwerpen: hij geeft ze een ziel.'

Vrij Nederland verschijnt elke woensdag, een selectie van de recensies is op vn.nl/boeken raadpleegbaar. Vrij Nederland is te koop bij het Nieuwscentrum.