Astrid Roemer, Marja Pruis, Ian McEwan (de boekbesprekingen in de week van 17 april 2019)
23 april 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week aandacht voor Marja Pruis, Astrid Roemer, en verder: Sjeng Scheijen, Fjodor Dostojevski, Bruno Maçães (Trouw), Mona Eltahawy, Ian McEwan, Almudena Grandes, Vic van de Reijt (de Volkskrant), Ionica Smeets, Ype Driessen, Astrid Roemer, Volker Ullrich (Het Parool), Ali Smith, Manon Uphoff, Koos van Zomeren, Daniil Charms, Rens Bod, Étienne Balibar (NRC), Annie Dillard, Anneke Brassinga, Sjeng Scheijen (De Groene Amsterdammer).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
In Trouw, De Verdieping, een groot stuk over 'moffenmeid' Eefje Schut, een ingekort hoofdstuk uit Rianne Oosteroms Moffenmeiden. Over soldatenliefjes, knippers en omstanders: een geschiedenis in verhalen. En in Letter & Geest een interview door Milan Assies met Bruno Maçães (The Dawn of Eurasia, uit de interviewbundel De toekomst van Europa. Vijf denkers over de EU van morgen: 'De scheiding tussen Europa en het Oosten, zoals deze er jaren was, werd veroorzaakt doordat Europa moderniseerde en technologisch gezien enorme sprongen nam, terwijl Azië dat niet deed. Ze bevonden zich bijna in verschillende tijdperken. Dit heeft een zeer grote kloof gecreëerd, twee verschillende leefwerelden, die ook is terug te vinden in negentiende-eeuwse reisverhalen. Ik beargumenteer dat deze scheiding niet langer bestaat.'
En Mineke Schipper (Heuvels van het paradijs) reageert op vrouwenclichés à la Baudet: 'Zoals ik in Heuvels van het paradijs heb uitgelegd, ligt de oorzaak van de onbalans (m/v) niet in meer of minder intelligentie, talenten of kwaliteiten, maar in het fundamentele gegeven dat vrouwen niet alleen meisjes baren maar ook jongetjes, en dat mannen voor hun eigen nageslacht afhankelijk zijn van baarmoeders die ze zelf niet hebben. Dit als onrecht ervaren gegeven heeft krachtige compensatie- drang op gang gebracht: mannelijke behoefte aan gezag en controle over de vruchtbaarheid van vrouwen en de neiging om mannelijk verklaarde terreinen voor vrouwen te blokkeren.'
Janita Monna las Liesbeth Lagemaats nieuwe bundel Abri, en is enthousiast: 'Lagemaat [geldt] als een eigenzinnig dichter, een schepper van sprookjesachtige, vaak grimmige werelden, die soms lastig doordringbaar waren. Het sterk gecomponeerde Abri is - net als haar vorige bundel - opener, de reeksen hebben een min of meer verhalend karakter.' En Paul van der Steen prijst Sjeng Scheijens De Avant-gardisten. De Russische Revolutie in de kunst 1917-1935: 'Opnieuw toont de auteur zich meester over de stof door steeds moeiteloos te schakelen tussen persoonlijke en grote geschiedenis. Hij schetst indringend hoe de avant-gardisten stand proberen te houden.'
Jann Ruyters miste in De nieuwe feministische leeslijst, onder redactie van Marja Pruis [onze recensie] de traditionelere titels en stelt vast: 'Een rijk geschakeerd, maar wat highbrow onderonsje is deze leeslijst ook wel.' En Co Welgraven is gemengd enthousiast over Simon Winders Lotharingia, 'een leerrijk, leesbaar, maar bij vlagen ook vermoeiend boek'.
Boek van de week is F.M. Dostojevski's Misdaad en straf in de nieuwe vertaling van Hans Boland. Sofie Messeman: 'Het is méér dan 600 bladzijden existentieel gepieker. Het is een erg levendig boek, waarin zwaarte wordt afgewisseld met groteske gebeurtenissen, vlijmscherpe portretten en vooral veel ironie.'
Korter:
- Rob Schouten over Jan van Mersbergen, De onverwachte rijkdom van Altena [fragment]: 'Van Mersbergen brengt de vitaliteit van de mens en zijn overlevingsdrang in beeld.'
- Beeldboek van de week is Sandra Minten, Am viata: I have life.
- Gerwin van der Werf over Atte Jongstra, De Aardappelcentrale: 'Een vermakelijk en met bravoure geschreven boek, maar wat in de kern overblijft is een wat zielloze schelmenroman.'
- Bas Maliepaard over Diet Groothuis, Het ei, illustraties Ingrid & Dieter Schubert: 'Evocatieve tekst van Groothuis' en 'dromerige', 'gelaagde' tekeningen.
- In 'Vandaar dit boek' Ruben van Zwieten over Elite gezocht (geschreven met Sander Schimmelpenninck): 'We hebben het in het boek niet over de politieke of de culturele elite, maar over de economische elite, niet de veelbesproken 1 procent maar de 5 procent meest vermogenden. Die ontkent elite te zijn.'
De recensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
Maartje Laterveer interviewde voor de Volkskrant Mona Eltahawy (Hoofddoek en maagdenvlies) naar aanleiding van haar (inmiddels afgezegde) komst naar De Balie deze week. 'Ik ben blij dat ik als provocerend word ervaren, dat is precies mijn bedoeling. Ik wil mensen wakker schudden. Ik ben er niet om ze te bevrijden, dat moeten ze zelf doen.'
Op de boekenpagina's opent Hans Bouman met de nieuwe Ian McEwan, Machines Like Me [onze recensie]: 'Dat Machines Like Me, ondanks zijn fascinerende thematiek en onmiskenbare verbeeldingskracht niet het niveau van McEwans allerbeste werk haalt, zit hem in de karakterisering. [...] Eigenlijk is robot Adam het interessantste personage in deze roman. Dat weet McEwan zelf ook, en je hoort hem er tussen de regels door om grinniken. Maar jammer is het wel.'
Maartje Bakker sprak Almudena Grandes, van wie onlangs De patiënten van dokter García verscheen. 'Toen ik klaar was met het boek, dacht ik: wat nu? Pas na anderhalf jaar kreeg ik plotseling een ingeving. Tijdens mijn onderzoeken voor Het ijzig hart was ik veel verhalen uit de Spaanse geschiedenis tegengekomen die ik niet had kunnen verwerken. Ik had ze allemaal opgeschreven in een schrift – ik ben gek op schriften. En opeens legde ik in gedachten de verhalen uit dat schrift op een tafel, en ik realiseerde me dat ik zes romans zou kunnen schrijven.'
Hans Wansink dan, die drie boeken over de krant las, van Alan Rusbridger om te beginnen: 'Zijn Breaking News is een meesterlijke kroniek van de metamorfose die de journalistiek sinds de jaren negentig heeft doorgemaakt.' En van Jill Abramson, die 'constateert in haar informatieve, maar nogal van de hak op de tak springende Merchants of Truth dat The New York Times en The Washington Post sinds het aantreden van Trump als president in topvorm zijn'. Maar zijn oude en nieuwe media nog wel te scheiden? Volgens Andrew Chadwick in de nieuwe editie van zijn The Hybrid Media System niet.
Korter & zeer kort:
- Aleid Truijens over Vic van de Reijts De ontdekking van Elsschot [fragment]: 'Dat dit boek een allegaartje is, wil niet zeggen dat het niet de moeite van het lezen waard is. Dat is het voor Elsschot-liefhebbers beslist.'
- Persis Bekkering over Astrid Roemers Gebroken wit: 'En zoals de betere familiegeschiedenissen is Gebroken Wit een aangrijpend boek geworden, misschien wel Roemers meest toegankelijke roman tot nu toe. Met indrukwekkende beheersing bouwt ze de vertelling op.'
- Nadia Ezzeroili over de bloemlezing uit de poëzie van Mohammed Chacha, Mimoun El Walid, Fadma el Ouariachi, Ahmed Ziani, Vallende tijd: 'En nu ik eindelijk de betekenis van de tekst weet, kan ik me geen beter lied indenken om een pasgeborene welkom te heten in het rommelige leven.'
- In de rubriek 'Ook interessant, en wel hierom' de sterrenloze tweehonderdwoordenbesprekingen van
- Thomas Bernhard, Wandeling
- Fleur Jaeggy, SS Proleterka
- Giacomo Verri, Partizaan Winter
- Chrisje en Kees Brants, Achter de façade
- Marie Robert, Speeddaten met Plato
- Hans Klis, Generatie Columbine
- Harry Lensink, Paarlberg. De dramatische val van een flamboyante zakenman
- David Hepworth, A Fabulous Creation
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
Katarina Schul sprak voor Het Parool Ionica Smeets, hoogleraar wetenschapscommunicatie, en fotostripmaker Ype Driessen over hun gebundelde fotocolumns Ype en Ionica, de verrassende verjaardagen: 'Het is eigenlijk heel geinige wetenschapscommunicatie. Wetenschappers zijn vaak bloedserieus en hebben sterk het gevoel dat ze helemaal geen grapjes over hun onderwerpen mogen maken.'
En Dieuwertje Mertens interviewde Astrid Roemer naar aanleiding van haar nieuwe roman Gebroken wit. 'Alles wat we denken, zeggen, dromen is autobiografisch. De aard is algemeen menselijk, maar de wijze waarop alle kennis bij elkaar komt en zich knoopt is authentiek,' zegt ze. 'De hoofdmetafoor van deze roman is "licht". Als licht tegenstand tegenkomt, valt het uiteen, breekt het in zeven kleuren: rood aan de ene kant en blauw aan de andere kant. Er staan drie personages aan de blauwe kant; zij zijn dichtbij in tijd en geografisch opzicht. De personages aan de rode kant zijn ver weg: zij wonen in Suriname en gaan terug in de tijd. Het personage Heli staat in het midden. Zij vertelt het verhaal als enige vanuit het ik-perspectief.'
'Hoewel ook weer indrukwekkend, is het heel anders dan het eerste deel. Zijn persoonlijkheid was inmiddels gevormd en zijn privéleven viel grotendeels samen met zijn publieke optreden. In feite lezen we een geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog gezien vanuit de aanstichter ervan. Dat levert behalve een prachtig boek ook goed onderbouwde antwoorden op vaak gestelde vragen op.' Hans Renders las Volker Ullrichs Adolf Hitler. Ondergang.
Dieuwertje Mertens las ook Marja Pruis' Oplossingen [fragment | onze recensie]: 'U heeft - u merkte het al - te maken met een hartstochtelijk liefhebber van de stukken van Pruis. [...] De lezer valt met de neus midden in de actie die illustratief is voor het thema dat ze wil aanroeren. Vervolgens draagt Pruis observaties en voorbeelden aan en daar cirkelt ze dan in steeds groter wordende rondjes omheen, dwalend, mijmerend en tastend, bladerend door haar persoonlijk archief. Precies op het moment dat de lezer zich afvraagt "waar ging het ook alweer over?" trekt Pruis de boel strak en komt ze tot een onzekere conclusie of een natuurlijk eindpunt.'
Dries Muus bespreekt dan nog Maartje Wortels Dennie is een star [fragment]. 'Abstract en concreet, highbrow en lowbrow, grappig en treurig, verwarrend en verlossend: bij Maartje Wortel en haar vaalrode coauteur loopt het allemaal aanstekelijk en soms verbluffend inzichtelijk in elkaar over,' schrijft hij.
En op de Wetenschapspagina Monique van den Boomen in gesprek met Mariëtte Boon, coauteur van Vet belangrijk. Wist u dit? 'Vet is een orgaan dat honderden verschillende hormonen aanmaakt, waaronder leptine. Met dit hormoon communiceren de vetcellen met een hormoonontvangertje in de hersenen, waardoor je eetlust wordt afgeremd. Mensen bij wie dit ontvangertje niet goed werkt, kunnen zich letterlijk dood eten.'
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
'Ze bespeelt alle registers met verve; dialogen van Paddy en Richard, fragmenten uit slechte scripts, passages uit kunstkritieken,' schrijft Nynke Verscheur over de nieuwe Ali Smith, Spring. 'En alle stemmen in Smiths koor klinken even overtuigend.' En: 'Het hele kunstige aan Smiths boek is dat ze speelt met de wetmatigheden van de seizoenen, die altijd hetzelfde zijn en tegelijk ruimte bieden aan kleine en grote afwijkingen.' Minder enthousiast is Rob van Essen over een andere recente Brexitroman, De muur: 'Goede, filmische locaties, mooie scènes, oplopende spanning, Lanchester kan het dus wel, maar het komt een beetje laat en is te snel voorbij.'
Nederlandse fictie: Shira Keller geeft vijf ballen aan Manon Uphoffs 'weergaloze' Vallen is als vliegen [fragment | onze recensie]. 'Op onvoorstelbaar krachtige wijze (ik zou het moedig willen noemen, maar dat is hier een eufemisme) maakt Vallen is als vliegen inzichtelijk hoe grensoverschrijdingen van dit kaliber bij een kind ieder grensbesef vernietigen,' schrijft ze. En: 'Het is in het centrum van dit spanningsveld tussen fictie en waarheid, vorm en vormeloosheid, waar Uphoff zich met Vallen is als vliegen begeeft.'
Een ander karakter heeft Koos van Zomerens Hooiberg. Sebastiaan Kort besluit: 'Van Zomerens boek "werkt", je kunt niet anders zeggen. En om eerlijk te zijn is het ook behoorlijk verfrissend om blootgesteld te worden aan zo’n collage van stemmen, impressies en experimenten'
Nog eens vijf ballen, nu van Michel Krielaars voor Daniil Charms' Werken [fragment], 'een literaire schatkamer van een unieke schrijver': 'De ene na de andere tekst van Charms werkt aanstekelijk, vaak vanaf de eerste zin. [...] En juist dat is het knappe van Charms, die het absurde tot iets magisch realistisch menselijks maakt.'
Hendrik Spiering dan, over Rens Bods Een wereld vol patronen. De geschiedenis van kennis [onze recensie]: 'Met dit boek zet Bod het indrukwekkende bouwwerk van de moderne wetenschap op een diep fundament van oudere kennistradities die veel te lang vergeten en verwaarloosd zijn, maar die hij allemaal zorgvuldig probeert te wegen.' En Kester Freriks over Gerard Termorshuizen en Coen van ’t Veer, Een groots en meeslepend leven. Dominique Berretty - Indisch persmagnaat [onze recensie]: 'Maar het spannende levensverhaal had moediger gekund. De hedendaagse postkoloniale discussie vraagt ook om een herijking van Berretty’s plaats in de Nederlands-Indische maatschappij.'
Ten slotte een interview door Arnold de Groot met de filosoof Étienne Balibar (Voor een ander Europa [fragment]): 'We hebben dus een sterk Europa nodig. Maar we zullen geen sterk Europa hebben, als Europa niet ondersteund wordt, met overtuiging, door de grote massa van zijn eigen burgers.'
Korter:
- Judith Eiselin over Eva Louise Bakker, Desnoods de hele wereld: 'Ze is geestig, kan schrijven en lijkt, hoewel ze niet helemaal ontkomt aan een wat opzichtige boodschap (overwin je angsten).'
- Arjen Ribbens over Esther Verhoef, Façade: 'Ergerlijk is de voorspelbare wijze waarop spanning wordt opgewekt. [...] Gekmakend is de bloemrijke stijl, waarin voortdurend weerspannige haarlokken van bezwete voorhoofden worden gewist, rimpeltjes zich aftekenen tussen wenkbrauwen.'
- Eiselin nogmaals, over Suzanna Jansen, Wael [fragment]: 'De betrokkenheid van de lezer was vergroot als Jansen voor een bredere opzet had gekozen, wanneer ze de wereld van Wael had doorspekt en ingekleurd met beschrijvingen en beelden.'
- Anna Krijger over Jack Miles, God in de Koran: 'De Koran, die minder verhalend is dan de Bijbel, wordt door deze benaderingswijze op een prettige manier toegankelijker gemaakt voor wie niet met het boek bekend is.'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
In De Groene Amsterdammer van deze week spreekt Jan Postma met de Poolse dichter en essayist Adam Zagajewski over het ´verminkte continent´ Europa. 'Zagajewski beschouwt Europa als een onevenwichtige beschaving vol schoonheid en wreedheid'.
Roos van der Lint schrijft over het toenemende particulier gebruik van genealogisch onderzoek, via bijvoorbeeld DNA-kits. De Amerikaanse schrijfster Dani Shapiro kwam via zo’n DNA-test erachter ‘dat haar vader haar vader niet kon zijn’. Dat verhaal tekende zij op in Inheritance: A Memoir of Genealogy, Paternity and Love. Naast dergelijke nare ervaringen hebben DNA-tests voor particulier gebruik ook een positieve kant. A.J. Jacobs schreef It’s All Relative: Adventures Up and Down the World’s Family Tree over het mondiale gemeenschapsgevoel dat hij wil opwekken middels zulke tests.
In Dichters & Denkers Jan Postma over Annie Dillards Pelgrim langs Tinker Creek. Dillard kan volgens Postma 'in het kleine het grote geheel zien én doorgronden'. Postma: 'Pelgrim langs Tinker Creek is een poging de hele Schepping, zoals Dillard die met eigen ogen aanschouwt, tussen twee kaften van een boek te wringen. Onmogelijk natuurlijk. Maar hoewel ze zo nu en dan inderdaad compleet onnavolgbaar is, zou je zomaar kunnen gaan geloven dat ze er toch in is geslaagd.'
Alfred Schaffer bespreekt de dichtbundel Verborgen tuinen [fragment] van Anneke Brassinga, waarin Brassinga volgens Schaffer 'nóg nauwkeuriger' oog heeft 'voor het niet-menselijke'. 'Het wemelt in Verborgen tuinen van de memorabele strofen en regels,' waarmee Brassinga volgens Schaffer laat zien dat het 'onvolkomen mensenleven' machteloos staat 'tegenover het raadselachtige en ondoordringbare, hoeveel zwarte gaten we ook weten te fotograferen'.
Volgens Irene van der Linde laat Witold Szablowski in Dansende beren. Heimwee naar het communisme 'die typisch Poolse stijl zien hoe verweesd veel mensen zich voelen na het verdwijnen van het communisme, van de wereld waarin ze zijn opgegroeid, en hoe ze worstelen met de nieuwe tijd'. De dansberen en hun bevrijding, die een centrale rol spelen in het boek, zijn voor Szablowski 'een metafoor voor de mensen die na het communisme moesten leren omgaan met vrijheid in een nieuwe samenleving'.
'De avant-gardisten van Sjeng Scheijen is een indrukwekkende hommage aan het kunstzinnig en intellectueel potentieel van Rusland aan het begin van de vorige eeuw,' schrijft Raymond van den Boogaard tot slot. Scheijen maakt een einde aan het idee dat pas onder Stalin allerlei kunstvormen werden gesmoord. Volgens Van den Boogaard is Scheijen 'erin geslaagd uit een veelheid van gegevens een geweldig boek te schrijven, dat niet alleen een nieuw licht werpt op de relatie tussen de avant-garde en de sovjetmacht, maar ook getuigt van de enorme scheppende energie van deze kunstenaars, tegen de klippen op'.
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
