Ilja Leonard Pfeijffer en Michel Houellebecq (de boekbesprekingen in de week van 2 januari 2019)
07 januari 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week aandacht voor Ilja Leonard Pfeijffer en Michel Houellebecq, en verder: Carl Cederström, Neeltje Maria Min, Jill Lepore, António Lobo Antunes, Debra Lieberman (Trouw), András Forgách, Virginia Woolf, Gerko Tempelman (de Volkskrant), Paolo Giordano, Eric Idle, Thomas Reinertsen Berg, Edzard Mik (Het Parool), Shusaku Endo, Hans Rosling, Imogen Hermes Gowar, Mariëlle Hageman en Pieter van Wissing (NRC).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
'Natuurlijk, ik wil het kind niet met het badwater weggooien. Maar toen Trump begon over onbenutte potentie, besefte ik hoe ver dat ideaal inmiddels afstaat van zijn oorspronkelijke betekenis. Hoe cynisch het is gaan klinken. Heel anders dan Aldous Huxley het eind jaren vijftig bedoelde. Voor hem maakte zelfontplooiing deel uit van een maatschappelijk ideaal dat iedereen tot zijn recht moest laten komen,' zegt Carl Cederström tegen Leonie Breebaart over Ons geluksideaal. Een nieuwe blik op een versleten idee.'
Dat was De Verdieping. In Letter & Geest Coen Simons inleiding op Vragen van Proust. Meer zelfinzicht met de beroemde vragenlijst, voorgepubliceerd, en Marco Visscher in gesprek met Debra Lieberman (Objection: Disgust, Morality and the Law, mede geschreven door Carlton Patrick). Op school kun je leren over andere ideeën en culturen, maar ook over hoe onze hersenen werken en waarom we zijn zoals we zijn. Dan leren we dat wij mensen beschikken over het vermogen om logisch na te denken, te redeneren en argumenten te vinden. We beschikken over een zee van kennis waarop we kunnen voortbouwen. Wij hoeven ons niet te laten leiden door biologische emoties en instincten, zoals afschuw, om onze samenleving vorm te geven. Dan leren we dat het verkeerd is om het wél te doen, omdat we weten dat walging vaak wordt gebruikt om anderen te marginaliseren, uit te sluiten en op te jagen,' zegt ze.
In Trouw een tweewekelijkse poëziereeks over het Boekenweekthema. Neeltje Maria Min opent, Janita Monna interviewt haar. 'Om te schrijven heb je veel tijd nodig. Aan een uur heb je niks. En als je die tijd afdwingt, ben je ook verplicht om een gedicht te maken. Vaak genoeg moet je dagenlang wachten voordat het lukt. Ik vond het niet erg dat het niet kon, je kunt niet alles hebben.' En: 'Tussen mijn twaalfde en mijn eenentwintigste schreef ik veel, heel veel. Altijd papier en pen bij me, waar ik ook was. Daarna dacht ik: ik kan het ook gewoon onthouden. Nu denk ik: als ik het vergeet, zal het niet belangrijk zijn. Ik krijg regelmatig een verzoek of ik iets wil schrijven. Vaak begin er ik wel aan, maar dan maak ik het niet af. Het plezier van het verzinnen vind ik genoeg.'
'Amerika bevangen is door een onrust van historische proporties. Dat vraagt om een nieuwe geschiedenis van Amerika, die je het land laat begrijpen tot en met Trump. Die schreef Lepore, en ze doet dat heel goed, door al vanaf het begin aandacht te schenken aan de vragen die sinds de verkiezing van Trump steeds luider klinken: doen feiten er nog toe, en hoe worden we het over die feiten eens?' Bas den Hond las Jill Lepores These Truths: A History of the United States.
Dan: Alle Lansu over António Lobo Antunes' Voor wie in het donker op mij wacht [fragment]: 'Deze indringende en ontroerende roman - het zoveelste pareltje in zijn omvangrijke oeuvre - roept weer eens de vraag op wanneer Lobo Antunes nu eindelijk eens de Nobelprijs krijgt. Er zijn niet zoveel schrijvers die op zo´n volstrekt eigenzinnige manier de condition humaine in kaart weten te brengen.'
Maar het boek van de week is Grand Hotel Europa [fragment]. Rob Schouten over de nieuwe roman van Ilja Leonard Pfeijffer: 'Grand Hotel Europa is met zijn grandioze stijl, de intrigerende verwevenheid van alle mogelijke thema’s en motieven, maar toch vooral ook de meeslepende verbeelding van onderwerpen van onze tijd een echt meesterwerk, briljant en rijk; ik denk het beste boek van Pfeijffer tot nu toe. Het verscheen te laat om genoemd te worden op mijn eindejaarslijstje, maar het stijgt uit boven zoiets ordinairs als een eindejaarslijstje, het zal de tijd trotseren.'
- Beeldboek van de week: Ton Broekhuis, De bloei voorbij.
- Leen Vervaeke over Ties Dams, De nieuwe keizer. Xi Jinping, de machtigste man van China: 'Een daad van overmoed of niet, Dams verdient krediet voor zijn ambitieuze onderneming. [...] Dams doet een lovenswaardige poging om ons te laten kennismaken met die man. [...] Dat verhaal bevat weinig nieuwe inzichten, maar is waardevol omdat het de complexe politieke wereld inzichtelijk maakt.'
- Paul van der Steen over Mariëlle Hageman, De geschiedenis volgens Bicker 1746-1812 [fragment]: 'Ze maakt met haar boek het ongewisse en het veranderlijke karakter van het einde van de achttiende en de negentiende eeuw invoelbaar. In het tot leven wekken van Bicker slaagt ze slechts ten dele.'
- Bas Maliepaard over Marjolijn Hof, Lepelsnijder: 'Een klassiek, wat traag, maar intrigerend en sfeerrijk (voorlees-) boek, dat naar het einde toe steeds spannender wordt en waarin de personages mooi tot leven komen.
- Kees Sluys in 'Vandaar dit boek' over Viglius van Aytta. Friese Europeaan avant la lettre: 'Ik moet zeggen dat ook ik tot een paar jaar geleden nog nooit van hem had gehoord. Dat ligt ook aan de geschiedschrijvers, die Viglius verdonkeremaand hebben omdat hij weinig moest hebben van Willem van Oranje en al die edelen die voor rotzooi en reuring zorgden. Daarnaast is hij in de geschiedschrijving vaak weggezet als katholieke meeloper van de Spanjaarden.'
De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
'Het grappige is dat bijna alle schrijvers onder de Venetië-gangers vandaag de dag klagen over het toerisme, en veel in het werk stellen om zich van deze kwaadaardige massa te onderscheiden. Vergeefs, zij zijn er zelf onderdeel van,' schrijft Arjan Peters, in een essay waarin natuurlijk Ilja Leonard Pfeijffers Grand Hotel Europa [fragment] figureert, maar ook nieuwe boeken van Cees Nooteboom, Willem Bruls en Frans Westra langskomen, naast oudere boeken van Régis Debray, Stefan Hertmans en Joseph Brodsky.
Dan: Peter Swanborn over András Forgách, De akte van mijn moeder [fragment]: 'Zo wordt dit indrukwekkende boek uiteindelijk een meditatie over uitsluiting, over waar mensen toe in staat zijn als ze niet meer tot een gemeenschap behoren.'
'Met humor en een scherp observatievermogen laveert ze vaardig tussen prachtige beschrijvingen van een onontgonnen land van steen en ijs, en haar verbazing over het (over)leven op de Noordpool, haar verwilderde man en over het huishouden in een zwartgeblakerde jagershut,' stelt Iris Hannema vervolgens vast over Christiane Ritters Een vrouw in de poolnacht. En L.H. Wiener zoekt de Ouse op, waarin Virginia Woolf zich verdronk. 'Bij een vijver staan twee gebeeldhouwde hoofden, een meter of tien uit elkaar. Dat van Leonard is zwart, dat van Virginia grijs. Vooral dat van Leonard is goed gelijkend. Een tekst op de sokkel van Virginia zegt dat daar onder de steen haar ashes zijn begraven. Wat er niet staat is dat zij voor de crematie al drie weken in het water van de Ouse had gelegen.'
'Wie in 2019 de wereld wil begrijpen, doet er daarom goed aan een roman op te pakken. Ficties gaan vaak veel dieper dan non-ficties, juist omdat zij niet pretenderen zich met de werkelijkheid bezig te houden of beweren de wereld inzichtelijker te maken. De wereld is nu eenmaal rommeliger en gecompliceerder dan we kunnen navertellen,' besluit Jilt Jorritsma, winnaar van de Joost Zwagerman Essayprijs, een stuk over verhalen en handeling aan de hand van onder anderen Harari, Blom, Robinson, Jacobs, Faber.
En Taede Smedes las Gerko Tempelmans Ongeneeslijk religieus. 'Hoe interessant ook, het boek blijft als geheel toch wat teleurstellend oppervlakkig,' schrijft hij. Maar misschien doet hij het boek daarmee geen recht: 'Tempelman is een van die talloze dertigers die met zingevingsvragen worstelen, en gezien de toon en de taal – jofel, jolig, informeel – is dit boek vooral bedoeld voor de zinzoekers onder zijn generatiegenoten.'
- Peter Giesen over Julien Benda's Het verraad van de intellectuelen: 'Nog altijd een boeiend boek, al richt Benda zijn gram vooral op nationalistische denkers als Barrès en Maurras, die de gemiddelde Nederlandse lezer weinig zullen zeggen. Ook al valt hij nogal eens in herhaling, in zijn woedende ijver zijn boodschap erin te hameren.'
- Bo van Houwelingen over Nelleke Zandwijks Het mooiste verhaal over mijn familie: 'Verhalen die dankzij de treffend ironische vertelstem buitengewoon grappig zijn bovendien.'
- Marcel Hulspas over Michael Pollans Verruim je geest [fragment]: 'Een schitterend boek. Pollan beschrijft de eerste psychedelische golf, van de ontdekking van LSD tot Timothy Leary, de morele paniek daarna, en de recente wetenschappelijke doorbraken. Zoals we van Pollan mogen verwachten sprak hij met iedereen: gebruikers, onderzoekers, voor- en tegenstanders. Hij kent de recente wetenschappelijke literatuur. En hij schrijft als geen ander.'
- Persis Bekkering over Toon Tellegens Het leed van de stoftor: 'Soms zijn de verhaaltjes flauw, soms is de logica sterk, zoals het verhaal over de kameel die een nooduitgang in het midden van de woestijn heeft gezet.'
- Ariejan Korteweg over Stan de Jongs Mr. Hiddema in de politiek: 'Het boek leest als een schelmenroman, een niet ongeestige zedenschets van politiek in de vroege 21ste eeuw. [...] Een tip nog: gelieve dit boek met een korrel zout te nemen.'
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
Maarten Moll inventariseert voor Het Parool de nieuwjaarsgeschenken, met Chris Muyres en Willemien Ebbinge, Hilary Mantel, Ontplastic, Jet Steinz, A.H. Nijhoff en Tommy Wieringa: 'Toch weer een fijne oogst.' En Erik Voermans las Eric Idles Always Look on the Bright Side of Life, 'een vermakelijk boek, hoewel de neiging voortdurend grappig te willen zijn op den duur wat vermoeiend wordt'.
Dat waren nog de kunstpagina's. Marjolijn de Cocq opent de boekenpagina's met een groot stuk over wat er te verwachten is in 2019. Michel Houellebecq (Frans verschenen / vertaling in april) en Haruki Murakami [fragment], Nicci Gerrard... maar het wordt een enorme lijst. De beste samenvatting zou kopiëren-plakken zijn - en dat is niet netjes. Toch maar Het Parool lezen.
Vivian de Gier sprak met Paolo Giordano over De hemel verslinden [fragment | onze recensie]: 'Dit boek is in zekere zin het antwoord op mijn vraag hoe ik me verhoud tot het geloof. Maar ik schreef het ook omdat er naar mijn idee een sterke relatie is tussen de wereld van vandaag en de manier waarop we omgaan met religie. Enerzijds hebben we het geloof afgezworen, anderzijds komt het terug op zeer ongecontroleerde manieren.'
- Marjolijn de Cocq over Thomas Reinertsen Berg, Wereldtheater [fragment]: 'een fascinerende reis door tijd en ruimte. [...] [G]rootste kracht en pracht zijn vooral die kaarten zelf - de historische, maar ook bijvoorbeeld de satellietfotokaart uit 1985 van San Francisco, gefotografeerd door Landsat-5 met zowel zichtbaar als infrarood licht.'
- Dries Muus over Edzard Mik, Mea Culpa [fragment]: 'Dichter bij De Waarheid komt hij niet, in deze knappe, intrigerende roman.'
- Dieuwertje Mertens over Roelof ten Napel, Het woedeboek: 'Wat een krachtig en emanciperend poëziedebuut.'
- John Jansen van Galen over Gerard Termorshuizen en Coen van 't Veer, Een groots en meeslepend leven. Dominique Berretty [onze recensie]: 'Maar wat het boek mist is wat Berretty juist in zo hoge mate bezat: flair. Dat gemis wordt enigszins goedgemaakt door de talrijke citaten uit Indische kranten, waarin zoveel bloemrijker, barokker, persoonlijker, levendiger (vooral ook in hun scheldkronieken) geschreven werd dan in de toenmalige Nederlandse pers.'
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
De bijlage opent met een vijf ballen-bespreking voor Michel Houellebecqs Sérotonine. Margot Dijkgraaf schrijft: 'Houellebecq richt zijn pijlen dit keer niet op de islam, sekstoerisme, de universiteit of de jaren zestig. Hij observeert de uitwassen van het kapitalisme, fileert, becommentarieert, analyseert met een omweg, met zwarte humor, via de literatuur.' En: 'Op iedere pagina variëren zijn humor en zelfspot van onderkoeld ironisch ("ik simplificeer maar je moet simplificeren anders kom je nergens") tot hilarisch ("de bureaucratie heeft tot doel om je mogelijkheden in het leven maximaal te reduceren en je die het liefst helemaal te ontnemen") en cynisch ("ik zat in een slechte fase van mijn leven, maar ach, er zijn mensen die zich om minder van kant maken.").'
Daarnaast van Auke Hulst een stuk over Het meisje dat ik achterliet van Shusaku Endo [fragment | toelichting door de vertaler]. 'Het meisje dat ik achterliet vertelt het verhaal van twee jonge mensen wier levens ongelukkigerwijs kruisen in het nog grotendeels in puin liggende Tokio van vlak na de oorlog, een decor dat Endo met meesterhand oproept,' aldus Hulst. Robin te Slaa las Roel van Duijns 'fascinerende' Een zoon voor de Führer. De biografie kent volgens hem wel twee minpunten: 'Wat betreft het liefdesleven van Op ten Noort verliest de auteur zich regelmatig in speculaties. Ook de opdringerigheid van de biograaf stoort soms.' Roelof van Gelder recenseert zowel Mariëlle Hagemans De geschiedenis volgens Bicker, 1746-1812 [fragment] als Pieter van Wissings In louche gezelschap. Leven en werk van de broodschrijver Philippus Verbrugge, 1750-1806. 'Pieter van Wissing heeft het leven van deze randfiguur met zijn bedenkelijke reputatie uitputtend nageplozen in talloze archieven. Anders dan Hageman geeft hij zeer veel aanvullende informatie en laat hij veel stemmen over zijn held aan het woord. De neerslag van al zijn speurwerk is misschien wel te veel van het goede, zo geeft hij zelf ook toe, zelfs al is dit een derde van de oorspronkelijke tekst. Hoe verschillend van aanpak ook, deze twee boeken geven samen een kleurrijk beeld van de tijd en van de twee hoofdpersonen die in sociaal en politiek opzicht elkaars spiegelbeeld waren.'
Rob van den Berg vindt Hans Roslings Factfulness [fragment | recensie] een uiterst sympathiek en belangrijk boek, maar raadt de lezer aan om vooral ook video's van Roslings lezingen te kijken: 'Want ook al zijn Roslings stem en humor op elke pagina aanwezig, alle diagrammen zijn in zwart-wit en statisch op de pagina afgedrukt. Je mist de animaties, die hij in zijn lezingen gebruikte, en die zijn boodschap zo volmaakt illustreren. Daarom moet u niet alleen dit boek lezen, maar ook om de paar hoofdstukken even Rosling op internet in levenden lijve aan het werk zien.' Joyce Roodnat sprak verder met Imogen Hermes Gowar over haar debuutroman De zeemeermin en de courtisane. 'Het is niet zo dat de meermin alleen maar een metafoor is. Al het bovennatuurlijke in mijn boek is reëel. Als je denkt dat spoken bestaan, dan bestaan ze. Dat is niet dom, dat is een redelijke manier om het leven te beschouwen. In de achttiende eeuw werden mensen overvallen door gevoelens van machteloosheid en een verlangen naar iets onbereikbaars. Het uitgangspunt voor mijn roman was een man die een zeemeermin wil hebben. Wat gebeurt er met hem als hij er een krijgt? Bestaat ze? Haar effect op hem is echt. Hij raakt verslaafd aan een idee en wordt ziekelijk melancholiek,' zegt ze onder andere in het interview.
Korter:
- Bertram Mourits over Obe Alkema, Obelisque: 'Hij wil graag grenzen overschrijden maar dat is niet zo eenvoudig in een literair klimaat waarin alles mag.'
- Jan Donkers over Jonathan Lethem, The Feral Detective: '[H]et boek is meer dan nadrukkelijk gesitueerd in de Trump-jaren. Het soms huiveringwekkende Amerikaanse heden dus, dat Lethem tot dit soort gruwelijke fantasieën heeft geïnspireerd.'
- Judith Eiselin over Rik Launspach, Laat me liefde zien: 'Het is vlot leesbaar en geestig, maar ook overvol.'
- Wilfred Takken over Philip Norman, Eric Clapton: 'Ook nu weer is Normans grote makke dat hij weinig over de muziek vertelt. Juist bij Clapton is dat een hiaat, omdat hij vooral gewaardeerd wordt om zijn muzikale gave.'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
