Daan Heerma van Voss, Piet de Rooy & Ewoud Kieft (het recensieoverzicht van de week van 27 mei 2020)

 
René Cuperus signaleert de China-strategieën die nu veel gepubliceerd worden en bespreekt vier recente Nederlandse titels die deze ‘herontdekking’ van China ‘in verschillende toonsoorten en temperamenten’ weerspiegelen. De nieuwe wereldorde. Hoe China sluipenderwijs de macht overneemt van Rob de Wijk, De Chinese droom. Wedergeboorte van een ongenaakbare supermacht van Oscar Garschagen, De nieuwe keizer. Xi Jinping, de machtigste man van China van Ties Dams en China, een gids voor de 21e eeuw van Frank Pieke. Over de transformatie van China onder president Xi, mensenrechtenschendingen, de Oeigoeren, Taiwan, en de veiligheidsdiscussie over Huawei’s 5G netwerk. ‘Hoe dan ook hebben we meer en breder gedeelde kennis over China nodig,’ zegt Cuperus, als we ‘de Chinese eeuw waarin we sluipenderwijs zijn terechtgekomen mee vorm willen geven.’

Adelheid van Luipen over When Animals Speak: Toward an Interspecies Democracy van Eva Meijer: ‘Meijers boek laat ons denken over onze dagelijkse leefomgeving, over onze relaties tot de andere dieren met wie wij onze huizen delen, over lokale conflicten met dieren en over nieuwe wijzen waarop wij onze steden zouden kunnen inrichten. Maar eveneens over het vele geweld dat mensen dieren aandoen en het armzalige en troosteloze leven dat veel dieren hebben. Over grote veranderingen, over het herzien van machtsrelaties, begrippen, wijzen van besluitvorming en bovenal over onze eigen aard, over het menselijke dier dat al die tijd dacht als enige te kunnen spreken.’

Barbara Collé bespreekt drie recente boeken over kleur: Black: the Brilliance of a non-colour van Alain Badiou, Wit van Han Kang [fragment] en Kleuren. Een tentoonstelling over kleur en kunst van Ted van Lieshout. ‘Alle drie de boeken spitsen zich toe op het visuele verschijnsel kleur: de filosoof, schrijver en kinderboekenschrijver zijn allereerst aan het kijken. Deze visuele waarneming geeft aanleiding tot denken, talige associatie, tot emotionele verbintenissen. Maar de schrijvers keren ook steeds weer terug naar het kijken, letterlijk kijken.’

Merijn Oudenampsen is onder de indruk van Wim Kok. Een leven op eigen kracht. Deel 1: voor zijn mensen (1938-1994) van Marnix Krop, en de hoeveelheid gesprekken die die met Kok zelf en honderd politici en bestuurders hiervoor voerde. ‘Al met al heeft het een zeer degelijke en geslaagde biografie opgeleverd.’ Wel merkt Oudenampsen op dat de biografie soms geschreven lijkt vanuit een ‘Great Man Theory,’ het idee dat de geschiedenis bovenal wordt bepaald door de impact van Grote Leiders. ‘Krop schrijft met bewonderenswaardig veel oog voor technisch detail, maar de lezer mist de grote lijnen.’

René Koekkoek buigt zich over twee recente boeken over mensenrechten: Not Enough: Human Rights in an Unequal World (2019) van Samuel Moyn, dat wijst op het samenvallen van het ontstaan van de mensenrechtenbeweging en het neoliberalisme, en On the Spirit of Rights (2019) van Dan Edelstein, wat afstandelijker blijft van hedendaagse politiek en orde schept in de historische omgang met mensenrechten. Moyn schreef ‘een op het heden gericht pleidooi voor een meer egalitaire samenleving. Edelstein duikt daarentegen het verleden in en legt de dieperliggende aardlagen van het denken over mensenrechten bloot’.

Niels Springveld over het werk van de bekende maar weinig gelezen Adam Smith, dat pas recent in Nederlandse vertaling is verschenen (De welvaart van landen (2019) en Theorie van de morele gevoelens (2018)): ‘De Wealth is een briljant, maf en rommelig boek dat over bijna alles gaat. Hoewel hij te boek staat als een van de eerste apologeten van het kapitalisme en het welbegrepen eigenbelang, laat Smith zich in The Wealth of Nations net als in de Theory of Moral Sentiments scherp uit over op geld beluste types die niet voorbij het eigen schedeldak kunnen denken.’

Guido van Hengel duikt in drie boeken over het ondergrondse. Ondergronds (2020) van Will Hunt toont met name de mens onder de grond, en onderzoekt het mysterieuze verlangen naar het ondergrondse, zoals de fascinatie voor de Parijse catacomben en gravende mollenmensen. Is dit verlangen te doorgronden? ‘Hunt toont van alles, maar verklaart weinig tot niets. Dat is ook het goede van het boek.’ Dan Benedenwereld (2019) van Robert Macfarlane [fragment|recensie], wat meer om de wraak van Moeder Natuur gaat: ‘Het onderzoek is grondig, de schrijfstijl is eloquent en poëtisch, en de reikwijdte van Macfarlanes onderwerpen is bij vlagen overweldigend. Terecht won hij met dit boek de prestigieuze Britse Wainwright Book Prize voor literaire natuurboeken.’ Dan nog het boek Hoe je mollen vangt van Marc Hamer: ‘Na de verhalen van Hunt en Macfarlane over onhandige mensen in de diepe tijd, is het aardig te lezen over hoe weerloos de mol is wanneer die zich bovengronds begeeft, in het helle licht. […] Het roept vragen op over de drie ondergrondse bezigheden van de mens: het beschermen, het delven en het wegstoppen.’

Esha Guy bespreekt Bespiegelingen over het vraagstuk van het antisemitisme van Delphine Horvilleur. ‘Ieder mens, beweert Horvilleur, bouwt zijn huis op een kloof. Alleen het ongefundeerde kan als fundament fungeren voor een heuse levenswandel. Als het jodendom ergens voor uitverkoren zou zijn, dan is het om te getuigen van deze identitaire afgrond.’ Ook werpt Horvilleur een blik op opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid: ‘Deze analyse is bijna even verfrissend als ouderwets: aan de ene kant valt Horvilleur de standaard genderpatronen van het jodendom aan, aan de andere kant blijft ze wel gebruikmaken van deze patronen en blijft de rol van de joodse vrouw onbesproken. Maar door erop te wijzen dat de voorbeelden van het jodendom buiten de patriarchale noties van mannelijk en vrouwelijk vallen, zet ze wel de deur open naar een algemenere, queer interpretatie van het jodendom.’

Maarten Asscher bespreekt Fernando Pessoa. Een spoor van mezelf, samengesteld en vertaald door Harrie Lemmens. Asscher hekelt de belofte van de bundel om het spoor van de ontwikkeling van de dichter te volgen, die gebruik maakte van 136 ‘collega-identiteiten’: ‘in plaats van een lineaire ontwikkeling is er bij Pessoa eerder sprake van een zwerm van dichterlijke mogelijkheden.’ Op de vertaling van Lemmens heeft Asscher ook iets aan te merken, maar besluit: ‘Dat is dan misschien de ware ontwikkeling die deze nieuwe bundel Pessoavertalingen aan het licht brengt, dat er bijna vijfentachtig jaar na de dood van de dichter opnieuw een Nederlandse vertakking van zijn dichterschap tot bloei komt, namelijk uit de pen van Harrie Lemmens.’

Korter:

Jolanda Benthem over Nieuw Boeren. Je leent het land van je kinderen (2019) van Kees Kooman: ‘Nieuw Boeren is geen doordachte blauwdruk voor duurzame landbouw in Nederland, maar eerder een etnografie van ondernemende boerenfamilies. Een deel van hen is helemaal niet activistisch of idealistisch bezig met het welzijn van de planeet.’

Joost Vormeer over De Bananengeneratie (2019) van Pete Wu [fragment|recensie]: ‘Wu’s boek leest als een geslaagde poging om de schaamte te overwinnen door op zoek te gaan naar zijn Chinees- Nederlandse generatiegenoten en zo de verschillende delen van zijn identiteit te verzamelen.’

Canan Marasligil spreekt Egyptisch-Amerikaanse feministe Mona Eltahawy over haar boek The seven necessary sins for women and girls (2019). ‘De revolutie heeft plezier nodig. Een revolutie zonder plezier, daar heb je geen ene fuck aan.’

Alexander Rinnooy Kan en promovendus Lucille Mattijsen reageren op Floris Cohen’s De ideale universiteit. Mattijsen: ‘Hoe je Floris Cohens schets voor een ideale universiteit leest, hangt natuurlijk nogal af van je plaats binnen of buiten de academie. Ik las het als promovendus en kom desgevraagd tot de conclusie dat ik er zwaar de pest in zou hebben als ik mijn eigen promotietraject op Cohens universiteit zou moeten afronden.’ Rinnooy Kan: ‘Het stimulerende en welkome pamflet van Cohen is tot stand gekomen omdat de auteur niet alleen wilde mopperen, maar ook wilde meedenken. Maar is er eigenlijk wel behoefte aan een radicaal alternatief voor de huidige Nederlandse universiteit?’

Marjolein Voogel interviewt filosoof Nathalie Heinich over Wat onze identiteit niet is (2019). Heinich wil het beladen begrip ‘identiteit’ – dat uit de psychologie komt en nu volgens haar te pas en te onpas in de politiek wordt gebruikt – ontrafelen. ‘Identiteit is geen onveranderlijke toestand, maar ontwikkelt zich: het is een proces, “een fenomeen in progress”.’

Maartje Wortel onderzoekt haar liefde voor het werk van de Antiliaanse schrijver Tip Marugg en politieke correctheid in de literatuur: ‘De kunstenaar is er niet om een moreel oordeel te verkondigen. Je hebt ze er uiteraard tussen zitten, maar daarmee verheft de kunstenaar zijn oordeel boven dat van een ander en vaak is dat kort gezegd niet zo interessant.’

Tim Verlaan leest twee recente boeken over Amsterdams vastgoed: Maup Caransa. Een vastgoedmagnaat uit Amsterdam van Wim Pelt [fragment] en Speculanten en revolutiebouwers. Projectontwikkeling in Amsterdam 1877-1940 van Rens Smid: ‘Het is een beeld van een Amsterdam dat eigenlijk niet meer bestaat: een vervallen, losgeslagen maar zeker ook bruisende stad waar een enkele vastgoedondernemer decennialang de dienst kon uitmaken.’

Maite Karssenberg over De man in de rode mantel van Julian Barnes [fragment]: ‘Hij speelt met het genre, en op deze manier brengt hij de geschiedenis evocatiever tot leven dan menige conventionele biografie.’

Arnout Hoogendoorn waagt zich aan een bespreking van Nederhalfrond. Door het oog van de cycloon I van J.Z. Herrenberg [fragment]. ‘Je wordt gedwongen te accepteren dat er altijd betekenis aan je ontsnapt, maar zo ontsnap je zelf aan lineaire dwang, aan totaliteit. De beschreven werkelijkheid toont zich in elke zin anders, maar verhult altijd tegelijk een ander deel van zichzelf. Herrenbergs cycloon veroorzaakt een overstroming, maar dus ook nieuwe wegen.’

Kyrke Otto bespreekt het autofictieve Leerjaren in Topeko van Ben Lerner [recensie]: ‘Pure authenticiteit is een mythe, want taal bestaat altijd uit citaten, patronen en herhalingen. Wat we wel kunnen doen, en wat Lerner in dit boek zelf probeert te doen, is ons afvragen welke dingen we wel en niet willen herhalen, en kritisch reflecteren op de stemmen die in onze eigen stem doorklinken.’

De Nederlandse Boekengids verschijnt zesmaal per jaar. Het tijdschrift is te koop bij het Nieuwscentrum.