John Boyne, Jonathan Coe en Alfred Birney (de boekbesprekingen in de week van 24 april 2019)
29 april 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week onder meer aandacht voor Nicolaas Matsier, Ahmet Altan en Ferdinand von Schirach (Trouw), Melinda Gates, Michael Ondaatje en Martin de Haan (de Volkskrant), John Boyne, Jonathan Coe en Alfred Birney (Het Parool), Sander Pleij, Ian McEwan, Kristen Roupenian (NRC), Martin Rees, Maarten Boudry, Addie Schulte (Vrij Nederland), Philomena Essed, Rebekka W.R. Bremmer en Valeria Luiselli (De Groene Amsterdammer).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
In Trouw een stuk van Willem Schoonen over causaliteit waarin hij verwijst naar The Book of Why (nu in het Nederlands vertaald als Het boek waarom), waarin Judea Pearl en Dana Mackenzie het verschil tussen correlatie en causaliteit verduidelijken. Schoonen noemt The Book of Why een ‘belangwekkend boek, maar niet eenvoudig. Lezen vergt een behoorlijke inspanning en je moet niet schrikken van diagrammen en formules’.
Ook zijn de nominaties voor de Brusseprijs, de onderscheiding voor het beste journalistieke boek, bekend. Uit de volgende vijf nominaties wordt op 11 mei de winnaar bekendgemaakt:
- Thomas Rueb, Laura H. Het kalifaatmeisje uit Zoetermeer [recensie]
- Marcel Haenen, De bokser. Het leven van Max Moszkowicz
- Arjen van Veelen, Amerikanen lopen niet [recensie]
- Chris De Stoop, Wanneer het water breekt
- Peter Giesen, Retour de France
In Letter & Geest een essay van Nicolaas Matsier over de historische roman. Als auteur van een historische roman (De advocaat van Holland [fragment]) bekijkt Matsier de verbondenheid tussen de historische roman en hoe dat alles te maken heeft met ‘landen, grenzen, staatsvormen. Of om precies te zijn met Europa’. George Lukács bijvoorbeeld, schreef zijn studie The Historical Novel (‘waarnaar nog steeds verwezen wordt door iedereen die iets wil beweren over de historische roman’) toen ‘de Europese geschiedenis om hem heen volop in beweging was’.
Wilfred van de Poll interviewt historicus Andreas Rödder, auteur van Wer hat Angst vor Deutschland waarin hij toont hoe Duitsland wordt gezien door omliggende landen. Ook maakt Rödder zich zorgen dat het conservatisme in Duitsland beheerst zal worden door nationalisten en rechtspopulisten. Daarom pleit hij in zijn boek Konservativ 21.0 voor een liberaler en vooruitstrevender conservatisme. Verder een voorpublicatie uit Ik zal de wereld nooit meer zien van de Turkse schrijver Ahmet Altan. Altan kreeg vorig jaar levenslang en beschrijft in dit boek zijn proces en ‘de absurditeit van de Turkse rechtsgang’.
Korter:
- Merlijn Kerhof over zijn boek Oude Maasweg kwart voor drie: ‘Mijn boek is een liefdevol vader-zoonportret, al staan er ook dissonanten in.’
- Janita Monna over Mischa Andriessens Winterlaken [fragment]: ‘Het is stil in deze bijna adembenemende vorm voor gemis.’
- Yolanda Entius over Laura van der Haars Loslopen: ‘Mini-avonturen zijn het. Aantekeningen van een leuk meisje en haar minstens zo leuke hondje.’
- Monica Soeting over Hirsch & Cie. van Femke Knoop: ‘Hirsch & Cie. staat vol fantastische afbeeldingen en beschrijvingen van zorgvuldig geconstrueerde jurken en pakjes, soms ingekocht bij de grote couturiers in Parijs, maar meestal in het atelier van Hirsch gemaakt.’
- Monique de Heer over Jane Harper, Verlaten: ‘Verlaten is geen loeispannende whodunnit maar een prachtig portret van het leven in een bijzonder stuk Australië. Als lezer word je zo meegezogen dat je de neiging krijgt het stof van je kleren te kloppen.’
- Ronald de Rooy over de ode aan Gerda Taro Het meisje met de Leica van Helena Janeczek: ‘Via deze en andere aan Gerda gelieerde biografieën schetst Janeczek een boeiend tijdsbeeld van de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog en van een generatie die met de moed der wanhoop het oprukkende kwaad bestreed.’
- Bas Maliepaard over Leve de kroon! van Sarah Devos: ‘Het boek is voortreffelijk vormgegeven, met goud op de kaft, en eigenzinnige tekeningen van Wendy Panders, met humoristische details.’
Takis Würger zag een roman in het leven van de Joodse collaborateur Stella Goldschlag en schreef Stella. Dat had hij beter niet kunnen doen schrijft Marijke Laurense: ‘omdat Würger de plank inderdaad verschrikkelijk misslaat door de extreem gruwelijke historische werkelijkheid ondergeschikt te maken aan een klef romantisch filmverhaaltje’.
Het Boek van de week is Straf van Ferdinand von Schirach. Volgens Andrea Bosman keert Von Schirach in Straf ‘gelukkig weer terug naar het terrein dat hij het beste beheerst’, namelijk de korte verhalen. In deze verhalen gaat het steeds over ‘hoe iemand tot een misdaad komt en hoe rechtspraak en onze hang naar vergelding, en gevoel voor rechtvaardigheid vaak niet hand in hand gaan’.
De korte boekentips van deze week zijn:
- Esther Verhoef, Façade
- Katrine Engberg, De krokodilvogel
- H. White, Arthur. De koning van eens en ooit
- L. James, De Mister
- Tatjana Almuli, Knap voor een dik meisje, Het gewicht van gewicht
- Willem de Bruin, De gouden rots
Na twintig jaar verschijnt er weer een roman van Rob Schouten: De groene gravin. ‘Het is geen autobiografie, maar ik heb er wel autobiografische elementen in verwerkt. Ik ben zelf gescheiden. De scheiding zie ik als een mislukking waar ik mij voor schaam […] Door het schrijven van deze roman heb ik mijn eigen rol binnen het huwelijk scherper gekregen,’ zegt Schouten over de roman.
De recensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
In de Volkskrant schrijft Irene de Zwaan over de ophef rondom Bart in ’t Hout en Eric Eljons Dwergwerpen, hun boek over de mediawereld. Eljon is geschorst als toezichthouder van het Commissariaat voor de Media want Dwergwerpen 'verhoudt zich slecht tot de neutraliteit en objectiviteit die een toezichthouder hoort te betrachten', zo stelt een woordvoerder van het Commissariaat. De Zwaan schrijft dat het boek slechts waarheidsgetrouw is ‘in die zin dat de types die erin voorkomen qua karakters overeenkomen met mensen die beide auteurs in de mediawereld hebben meegemaakt’.
Jonathan Witteman interviewde filantroop Melinda Gates over geboortebeperking als sleutel tot vooruitgang, een idee dat zij uitwerkte in haar boek The Moment of Lift, ‘haar net verschenen pleidooi voor mondiale gelijkheid tussen mannen en vrouwen’. ‘Anticonceptie is de grootste levensreddende, armoedebestrijdende en vrouwenemanciperende uitvinding ooit,’ zegt Gates in het interview. Greta Riemersma sprak met Justine le Clercq en Renate van der Zee, allebei schrijvers, vriendinnen én opponenten in het prostitutiedebat. Over dit thema schreef Van der Zee Mannen die seks kopen, van Le Clercq verscheen Wegens geluk gesloten.
In Boeken & Wetenschap schrijft Bo van Houwelingen over haar verslaving aan literaire series: ‘Hoera, deel 5 van de Cazalets is uit!’ Hiermee doelt Van Houwelingen op Veranderingen [fragment] van Elizabeth Jane Howard dat onlangs verschenen is. Van Houwelingen vraagt zich af hoe het kan ‘dat ik na ruim twee duizend pagina’s nog steeds geen genoeg krijg van de beslommeringen van de Cazalets’?
Korter:
- Jean-Pierre Geelen over Insect Artifice van Marisa Anne Bass: ‘Insect Artifice is een bijna ideaal natuurboek over bedrieglijk kleine dingetjes, maar veel meer over grote zaken als kunst, verzet, politiek, geschiedenis en het leven van een bijzonder man.’
- Arjan Peters over Niemand bleef. Dagboek van Meneer B. van Alfred Birney: ‘Het is een vermakelijk soort verbaal lummelen dat Birney hier bedrijft’.
- Paul Onkenhout over Jan-Cees Butters en Ferenc van der Vlies’ Cruijff & Johan. Herinneringen aan nummer 14: ‘Cruijff & Johan is een wonderlijk boek [...] omdat het een mengsel is van schijnbaar willekeurige persoonlijke herinneringen, anekdotes over de voetballer en de trainer en een beschrijving van zakelijke besognes.’
‘Hoe schrijft de schijver?’ vraagt Hans Bouman zich af over Michael Ondaatje, auteur van het vorig jaar verschenen Blindganger [recensie]. Voor Blindganger ontving Ondaatje ‘zowel de Booker Prize als de Golden Man Booker Prize: de publieksfavoriet van alle Booker-winnaars’.
Ook deze week een van de nieuwe stukken uit de herziene en uitgebreide editie van Martin de Haans Aan de rand van de wereld: Michel Houellebecq. In dit stuk bespreekt De Haan Serotonine van Michel Houellebecq [fragment] [recensie] en ‘legt uit welk spel de schrijver speelt met dat beeld van zichzelf als boze, witte man’.
In de rubriek Ook interessant, en wel hierom een korte besprekingen van:
- Donald Loose, Over vriendschap. De praktische filosofie van Kant
- Toine Heijmans, Marifoonberichten
- Bettina Stangneth, Leugens lezen
- Helga Salemon, Russische ravage. Leven met gewone Russen
- Frits Abrahams, Met de kat naar bed
- Stefan Popa, Of de oleander de winter overleeft
- David Vann, Heilbot op de maan [recensie]
- Cécile Wajsbrot, Caspar David Friedrichstraße
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
Voor Het Parool sprak Marjolijn De Cocq met John Boyne over zijn nieuwe boek Mijn broer heet Jessica. ‘Waar het om draait, is meedogenloze ambitie in combinatie met een gebrek aan geloof in eigen kunnen,’ zegt Boyne in het interview. De hoofdpersoon Maurice is een jonge schrijver met de ambitie om prijzen te winnen. Op de vraag of Boyne zich hierin herkent zegt hij: ‘Begin, midden twintig was ik enorm ambities, enorm gedreven,’ maar die ‘focus op prijzen leidt in elk geval af van waar het werkelijk om gaat: goede literatuur’. Dirk-Jan Arensman recenseert de volgens hem ‘oergeestig[e] state-of-the-nationkomedie Klein Engeland [recensie], de nieuwe roman van Jonathan Coe waarin de brexit de huwelijksproblemen van de hoofdpersonen blootlegt. Daarover schrijft Arensman: ‘Voorspelbaar? Misschien een beetje. Net als de gesuggereerde oorzaken van de anti-EU-koorts. Klein Engeland is het lezen evengoed meer dan waard.’
Norman Eiser schreef Het laatste paleis over het paleis van Otto Petschek aan de rand van Praag, Guus Luijters bespreekt het. In het tweede deel van het boek komen ook de andere bewoners van het paleis aan bod. Die zijn volgens Luijters minder interessant maar ‘het eerste deel van Het laatste paleis is overweldigend’. Niemand bleef. Dagboek van Meneer B. van Alfred Birney gunt de lezer een kijkje in ‘zijn schrijverschap, zijn (literatuur)opvattingen’, aldus Maarten Moll. We maken in het nieuwe deel uit de Privédomein-reeks kennis ‘met een worstelende solitair’ die ‘prachtige miniatuurtjes schrijft’ en ‘zich weemoedig dingen herinnert’.
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
Carel Peeters noemt in zijn 'Literaire kroniek' Martin Rees' Over de toekomst en bespreekt daarnaast Maarten Boudry's Waarom wij niet naar de knoppen gaan. 'Hoewel een optimist van het zuiverste water weet Boudry de toestand op de wereld op een evenwichtige manier te vertellen en de pessimisten niet al te zeer te verketteren, al noemt hij ze wel "apocaholici", verslaafd aan apocalyptisch denken,' schrijft hij. Maar ook: 'Lang gaat het goed met Boudry's argumenten (behalve als hij het neoliberalisme verdedigt), maar tegen het einde slaat zijn optimisme op hol.' Verder gaat hij in op De strijd om de toekomst van Addie Schulte [fragment]. 'Hij is iemand van de wisselwerking tussen vooruitgang en neergang, van geven en nemen, van twee stappen voorwaarts en twee stappen achterwaarts. Schulte doet niet aan de simplistische tegenstelling pessimisme en optimisme. Dat is heel verstandig. Dan blijf je op de aarde,' aldus Peeters.
Vrij Nederland verschijnt elke maand; elk kwartaal verschijnt er een special. Vrij Nederland is te koop bij het Nieuwscentrum.
In NRC vandaag een special over de mens en technologie. De bijlage opent met een essay van Payal Arora, van wie vorige maand het boek The Next Billion Users: Digital Life Beyond the West verscheen [fragment]. Thomas de Veen bespreekt daarnaast Sander Pleijs Explicador [fragment]. '[H]et blijft te volgepropt, uitleggerig en hyper (er had gesnoeid moeten worden in de uitzinnige scènes), en er valt in de roman meer te denken dan te voelen,' stelt hij. 'Maar die koortsachtigheid over dat geheim van het leven versus almachtige algoritmen bevangt je af en toe. Daarover wil ik van Pleij nog wel een hartstochtelijk boek lezen.'
Van Rob van Essen een stuk over Ian McEwans Machines Like Me [recensie]. 'Het is alsof McEwan verhaal en personages heeft opgeofferd aan ideeën. En ideeën bevat Machines Like Me genoeg. [...] Maar interessante vragen maken nog geen goede, overtuigende roman,' aldus Van Essen. Margot Dijkgraaf las drie boeken rondom het thema de mens als machine:
- Frédéric Beigbeder, Een leven zonder einde: 'een hilarische fictieve roman, die bij vlagen verontrustend realistisch is.'
- Philippe Claudels verhalenbundel Onmenselijk: 'Claudel laat hier een volstrekt ander gezicht zien, hij toont zich satiricus, woest en venijnig, cynisch en op oorlogspad.'
- Mark O’Connell, De mensmachine: 'O’Connell schrijft vaak met een sceptische blik over zijn onderwerp, laat zich soms meeslepen, citeert en analyseert met humor.'
Wouter van Noort recenseert Darrell Bricker en John Ibbitsons Empty Planet: The Shock of Global Population Decline. 'Technologische veranderingen hebben [...] allerlei onvermoede bij-effecten die Bricker en Ibbitson ook niet kunnen voorzien. [...] De auteurs gaan vrijwel niet in op die ontwikkelingen, die volgens sommige onderzoekers tot een heel ander beeld kunnen leiden. Dat is jammer, en geen kleine omissie. Maar ook met die slagen om de arm is Empty Planet een welkom optimistisch geluid over de toekomst van de mensheid.' En Jonas Kooyman sprak met Kristen Roupenian over haar verhalenbundel Je weet dat je dit wil [toelichting door de vertaler]. 'Ik ben sceptisch over empathie. Die wordt onterecht als waarde opgehemeld, zeker bij vrouwen – het idee dat deze emotie de sleutel is tot alle menselijke relaties. Maar het kan zo gauw misgaan. Empathie betekent namelijk dat je weet wat iemand denkt of voelt. Maar de waarheid is dat je dat niet weet. Als je je empathie niet beteugelt kan dat pijnlijk uitpakken. [...] In "Cat Person" heeft Margot empathie voor Robert terwijl hij vaak echt een lul is. Maar in plaats van te denken: hij is een eikel, ik moet deze date afkappen, denkt ze: hij is waarschijnlijk nerveus. Ik ben intimiderend, want ik heb wél gestudeerd. Ze heeft dit hele verhaal in haar hoofd. Het is zeker goed om aardig te zijn, maar niet als je daarmee een bewijs negeert dat voor je neus ligt,' zegt Roupenian onder meer in het interview.
Korter:
- Miriam Rasch over Josh Cohen, Not Working: Why We Have To Stop: 'een volstrekt oorspronkelijk boek al zal de lezer wel enige tolerantie moeten hebben voor freudiaanse terminologie.'
- Rob van den Berg over Clive Thompson, Coders: The Making of a New Tribe and the Remaking of the World: 'Thompsons boek mag dan geen "briljante antropologische studie van de belangrijkste volksstam in onze samenleving" zijn geworden, zoals de uitgever ons wil doen geloven, het biedt niettemin een aardig inzicht in een tot nu toe onderbelichte cultuur en haar vertegenwoordigers.'
- Nynke van Verschuer over Simon May, The Power of Cute: 'Doordat May de nadruk legt op de onbestemdheid en de vele vormen van het onschuldige en calculerende, blijft zijn definitie van cute zelf wat ongrijpbaar. Ook zou je zijn boek af kunnen doen met de cultuurkritische noot dat iedereen infantieler wordt, terwijl alles juist ingewikkelder wordt. Maar cute is te wijdverspreid om er alleen afwijzend over te doen.'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
Deze week in De Groene Amsterdammer een gesprek tussen Coen van de Ven en de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev. In After Europe schrijft Krastev: ‘Persoonlijk ben ik van mening dat het uiteenvallen van de EU inmiddels niet meer te voorkomen is – en ik vrees dat dit het continent chaos zal opleveren en het zijn vooraanstaande rol in de wereld zal kosten.’ Binnenkort verschijnt Krastevs nieuwe boek The Light that Failed: A Reckoning, over de vraag ‘of de huidige vorm van liberalisme in het Westen nog wel de juiste is’. Rasit Elibol en Jaap Tielbeke herwaarderen het werk van Philomena Essed, die met haar studie Alledaags racisme de aanzet gaf tot de eerste anti-racismegolf in de jaren tachtig. Elibol en Tielbeke schrijven dat de reactie op Alledaags racisme vergelijkbaar was ‘met de ontvangst van Witte onschuld van Gloria Wekker in 2017: geprezen in sommige kringen, genadeloos afgefakkeld in andere’. Essed is nog steeds een voorbeeld voor de strijd tegen alledaags racisme, schrijven ze: ‘Met haar aandacht voor het Amerikaans discours was Essed haar tijd ver vooruit: tegenwoordig zijn woorden als white privilege, microagressions en intersectionality volledig ingeburgerd onder Nederlandse anti-racisme-activisten.’
Ook in dit nummer het essay ‘Als een zomerjas’ waarvoor Münise Yavuz de Anil Ramdas Essaywedstrijd won. Hierin haalt Yavuz The Sum of Small Things van de Amerikaanse sociologe Elizabeth Currid-Halkett aan, waarin zij toont hoe er in de westerse wereld een nieuwe elite zich niet onderscheidt ‘door middel van haar inkomen of de waarde van haar spullen,’ maar door haar ‘maatschappelijke positie door te kiezen voor zaken die een verfijnde kennis en cultuur benadrukken’. In 2022 moet het Nationaal Holocaust Museum af zijn, Margreet Fogteloo schrijft naar aanleiding daarvan over de ontwikkeling in de verankering van de Jodenvervolging in de Nederlandse herinneringscultuur. Hierin haalt Fogteloo Endlösung [fragment] van David Cesarani en Veel valse hoop [fragment] van Katja Happe aan.
In Dichters & Denkers bespreekt Jaap Tielbeke klimaatverandering aan de hand van twee boeken: Extinctie van René ten Bos [fragment] en De onbewoonbare aarde van David Wallace-Wells. ‘Voor René ten Bos lijkt het uitsterven van onze soort vooral een interessant gedachte-experiment,’ schrijft Tielbeke, maar Wallace-Wells is ernstiger: ‘onze verslaving aan fossiele brandstoffen dreigt de aarde onbewoonbaar te maken. Paniek is vereist.’ Kees ’t Hart bespreekt De maan danst op het erf van de doden van Rebekka W.R. Bremmer [fragment]. Zij heeft het zich niet makkelijk gemaakt door ‘vier historische figuren die een rol speelden in de Spaanse Burgeroorlog’ te volgen en deze ‘tot romanfiguren om te bouwen’. ‘Dichtbij en veraf, dat probeerde Bremmer met elkaar te verbinden.’ Volgens ’t Hart is ‘de roman minder overtuigend’ in de ‘afstandelijke stukken’, Bremmers ‘schrijfkunst blinkt toch het meest uit in de “dichtbij”-scènes’. Lodewijk Verduin recenseert daarnaast Uiterste dagen [fragment], de debuutroman van Ferdinand Lankamp, waarin de thema’s en morele kwesties ‘overlevingsdrang, de noodzaak van het brengen van offers, en de vraag of geweld ethisch kan worden verantwoord’ centraal staan. ‘Uiterste dagen speelt zich af in Finland, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog,’ een ingenieuze roman volgens Verduin maar ‘soms voelt het alsof het verhaal van Edvard Haga eerder wordt aangewend om de opvattingen van de jonge schrijver te illustreren dan dat het voor zichzelf mag spreken; de essayist in Lankamp komt meer dan eens voor de romancier te staan’.
‘Ook bij Archief van verloren kinderen [recensie], alweer haar vijfde boek in krap één decennium, ben je na een paar pagina’s al ondergedompeld in een universum dat speelser, ruimer, energieker is dan bij veel van haar tijdgenoten,’ schrijft Christiaan Weijts over de nieuwste van Valeria Luiselli. Hoewel Luiselli meandert ‘tussen vertelling en essay’ stijgt het verhaal ‘boven alle politieke en actuele dimensies uit’. ‘Het krijgt allegorische trekken, een universele mythe over verloren in de wereld geworpen zijn,’ aldus Weijts. Tot slot bespreekt Koen Schouwenburg De mythe van Sisyphus van Albert Camus, waarvan onlangs een nieuwe Nederlandse vertaling van de hand van Hannie Vermeer-Pardoen verscheen. In De Mythe van Sisyphus schrijft Camus: ‘Oordelen of het leven wel of niet de moeite waard is om te blijven leven, dat is antwoorden op de fundamentele vraag die de filosofie ons stelt.’ Dit essay is een emulsie van filosofie en literatuur, schrijft Schouwenburg, en biedt concrete ideeën en vooral geloof: ‘dat dit nutteloze leven het wel waard is om geleefd te worden. Dat is een mooie gedachte als de wekker gaat en we de dag van gisteren moeten herhalen.’
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
