Eindejaarslijstjes, António Lobo Antunes en Andrew Roberts (de boekbesprekingen in de week van 28 december 2018)
03 januari 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week aandacht voor Sarah Weinman, Arno Geiger, Roelof van Gelder (Het Parool), Charles Dickens, Maeve Brennan, Marcel Proust, William Melvin Kelley (Trouw), Paolo Giordano, Jon Fosse, Merijn Oudenampsen (de Volkskrant), de belangrijkste boeken volgens auteurs, António Lobo Antunes en Andrew Roberts (NRC).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
Co Welgraven sprak met Coen Teulings, auteur van Over de dijken. Tien jaar na het uitbreken van de financiële crisis. 'Europa is geen rozentuin. Natuurlijk verdedigt iedereen z'n eigen belangen, dat moeten wij als Nederland ook doen. Maar het heeft geen enkele zin om voortdurend te klagen dat Italië z'n tekortnorm niet handhaaft. Dat is geen specifiek Nederlands probleem, waarom zouden wíj ons daar zorgen over moeten maken? Dat kunnen we prima aan Brussel overlaten. Als er crisis in Italië komt, zit in de eerste plaats dat land zelf op de blaren, en vervolgens Frankrijk, dat intensieve relaties met Italië onderhoudt. Het idee dat een ferm Nederlands standpunt Europa in deze discussie op de rails houdt, is een fantasie,' zegt Teulings onder meer in het interview. Verder van Janita Monna stuk over Vladimir Nabokovs Verzamelde gedichten. 'Hij bekritiseert en hij parodieert, en dat doet hij vermakelijk, zoals bij een voordrachtsavondje over Russische poëzie. Maar wat vooral raakt zijn de talrijke keren dat heimwee opspeelt,' schrijft ze. Co Welgraven las Onze wederzijdse vriend van Charles Dickens: 'een nieuwe en prima vertaling van Peter Charles.' Wel vindt hij het jammer 'dat er, anders dan in de oorspronkelijke Engelse uitgave en ook in een vorige Nederlandse vertaling van zo'n zeventig jaar geleden, geen aparte lijst van personages is opgenomen. Die is eigenlijk onontbeerlijk in de altijd drukbevolkte boeken van Dickens. En de prachtige, sfeervolle illustraties van Marcus Stone ontbreken, net als de epiloog waarin de auteur nota bene ingaat op de treinramp.'
Shira Keller schrijft over Maeve Brennans Een bezoek. 'Voor wie Brennans werk al kent is het fascinerend om te zien hoe haar latere thema's (nostalgie dus, moeders die afhankelijk zijn van hun kinderen, de angst "gek" te worden) allemaal al in deze vroege novelle terug te vinden zijn - maar wie kennis wil maken met Brennan op haar best zou ik het wonderschone De twaalfjarige bruiloft aanraden,' merkt ze op. Ger Leppers bespreekt de nieuwe vertaling van Marcel Prousts In de schaduw van meisjes in bloei. 'Weinig is zo heerlijk als op deze lange winteravonden de tijd nemen om weg te zinken in de fascinerende wereld van het Parijs uit de late negentiende en de vroege twintigste eeuw die Proust tot leven brengt met zijn salons, excentriekelingen, begenadigde kunstenaars maar ook eenvoudige zielen,' stelt Leppers. En: 'De vertalers hebben een vlot leesbare Nederlandse tekst afgeleverd. Slechts een heel enkele maal ontspoort één van Prousts lange kronkelzinnen lichtjes, en lezers die niet vertrouwd zijn met het Vlaams zullen zich wellicht verbazen over de enkele keren voorkomende uitdrukking "wel integendeel", een in het Zuiden van ons taalgebied gangbare letterlijke vertaling van "bien au contraire" waar ik trouwens zelf zo een-twee-drie ook geen kernachtig Nederlands equivalent voor kan verzinnen.'
Laura van Baars neemt deze week de beeldboekrubriek voor haar rekening. 'Ook in dit vierde deel blijft de naïeve Riad overgeleverd aan humeuren en dromen van de volwassenen, door Sattouf droogkomisch verwoord (en getekend),' aldus Van Baars over Riad Satouffs De Arabier van de toekomst 4. Inge Schilperoord recenseert Paul Verhaeghes Intimiteit. '[O]f je het eens bent met Verhaeghe of niet, feit is dat hij wederom een rijk, gelaagd en erudiet boek heeft geschreven,' merkt ze onder andere op. Gerwin van der Werf wijdt een stuk aan William Melvin Kelleys Uit de maat [fragment], 'een gloedvol, dichterlijk, droevig en ook nu nog urgent boek dat iedereen zou moeten lezen'. Rob Schouten las daarnaast Onderdak van Elisabeth van Nimwegen [fragment], 'een roman over een vrouw in crisis: iedereen zal er iets in herkennen maar het is tegelijkertijd een benauwende, claustrofobische ervaring om zo in dit depressieve, malende hoofd af te dalen'. Bas Maliepaard recenseert Thimothée de Fombelles Majoor Rosalie. Fombelles toon wringt soms: 'die past geregeld niet bij de gedachtenwereld van een vijfjarige'. 'Maar wie zich daar niet aan stoort, vindt in dit boek een aandoenlijk en uiteindelijk hartverscheurend verhaal.' En voor 'Vandaar dit boek' sprak Janita Monna met Paula Irik over Een beetje boos mag best. 'Jarenlang werkte ik als geestelijk verzorger in de ouderenzorg. Ik raakte gegrepen door de manier waarop dementerende ouderen praten. Die rafeltaal, die splinters, ik vond het betoverend. Gesprekken die ik had, begon ik op te schrijven - met toestemming, uiteraard. Letterlijke zinnen. Wat een kleur, wat een schoonheid!' aldus Irik in het interview.
De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
Olaf Tempelman bespreekt Christine Cayols Waarom de Chinezen de tijd mee hebben. 'Van haar kunnen we leren dat er een wereld te winnen valt voor wie de tijd minder kwalitatief benadert,' schrijft hij. En ook: 'Het probleem van Waarom de Chinezen de tijd mee hebben is dat er geen enkele ervaring of anekdote instaat die ook maar enigszins afbreuk doet aan een idyllisch China-beeld. […] De vergaande romantisering doet afbreuk aan een in veel opzichten waardevol boek.' Edwin Krijgsman las Paolo Giordano's De hemel verslinden [fragment | recensie]. '[U]iteindelijk doen [de] manco's vreemd genoeg ook weer niet heel veel af aan de dwingende kracht waarmee Giordano je bijna 500 pagina's lang een amechtig leesritme weet op te leggen, op weg naar de apotheose […] die even absurd en theatraal als adembenemend is,' staat er in het stuk. Daarnaast Frank Heinen over Martin Österdahls Vraag niet om genade, een spionagethriller die 'maar niet griezelig [wil] worden, vooral omdat Österdahl het allemaal net niet aannemelijk weet te maken'.
Arjan Peters wijdt een stuk aan Melancholie I van Jon Fosse. 'Zijn roman is de manische monoloog van een eenzame figuur die weet dat hij iets bijzonders kan,' aldus Peters. Hans Achterhuis laat zich kritisch uit over Merijn Oudenampsens De conservatieve revolte. 'In een lovende aanbeveling noemt Jan Willem Duyvendak het boek van Oudenampsen "een uitmuntend voorbeeld van wetenschapsbeoefening". Dat is een godspe,' stelt hij onder meer. En Ranne Hovius bespreekt drie boeken over dementie: Wendy Mitchells Iemand die ik kende. Mijn leven met vroege Alzheimer ('toont een strijdvaardige vrouw die zich concentreert op wat ze nog wel kan'), Herman van Hoogdalem en Constance de Vries' 'fraai vormgegeven' Mag ik gaan. Leven en sterven met dementie en Sarah Bloms 'verfrissende' Jij bent toch mijn dochter? Een jonge psycholoog strijdt voor mensen met dementie.
Korter:
- Wineke de Boer over Alice Zeniter, De kunst van het verliezen [fragment | recensie]: 'een prestatie van formaat'.
- Bo van Houwelingen over Rob van Essen, De goede zoon [fragment]: 'een onconventioneel goede schrijver'
- Aleid Truijens over Anton Stolwijk, Ons soort Amerika: 'laat zien wat gentrificatie betekent'
- Pjotr van Lenteren over De schelmenstreken van Reinaert de Vos, Koos Meinderts goede bewerking maakt dat het 'een fijn epos [blijft], dat zowel volwassenen als kinderen kan vermaken'
- Edwin Krijgsman over Andrea Camilleri, Net van bescherming: 'Camilleri weet de lezer elke keer weer in te pakken'
- Wim Bossema over Ayesha Harruna Attah, De honderd waterputten van Salaga: Attahs talent is ambivalentie te laten zien'
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
Arie Storm bespreekt The Real Lolita: The Kidnapping of Sally Horner and the Novel That Scandalized the World van Sarah Weinman. 'Weinman is onrecht op het spoor en haar vermoeden gaat ze uitwerken in deze studie. Het levert een mengvorm op van schrijven over echte misdaad en iets wat zich laat lezen als literair-historisch onderzoek naar het ontstaan van Lolita. Het is onmiskenbaar fascinerend gedaan. De aanpak van Weinman roept echter ook de nodige vragen op,' schrijft hij. En: 'Ik denk dat Nabokov integerder met de tragische levensloop van Sally Horner is omgegaan dan Sarah Weinman. Weinman maakt er een sensationeel verhaal van en beschuldigt Nabokov van van alles en nog wat. Nabokov schreef een prachtige roman, waarin iedereen zich beestachtig gedraagt, behalve het prachtige meisje Lolita.'
Marjolijn de Cocq sprak met Arno Geiger over zijn roman Onder de Drachenwand [fragment]. 'Dit is ontegenzeggelijk een antioorlogsroman. Oorlog vernietigt, oorlog richt alles te gronde wat mooi is en goed. Oorlog is een lege kamer waarin het leven verdwijnt. Oorlog is koud metaal, oorlog is destructie en er is niets goeds wat ik daarover kan schrijven. Maar daarom vond ik het zo belangrijk te schrijven over de sociale betrekkingen tussen mensen, tegen de achtergrond van die oorlog die hun leven ondermijnd,' zegt Geiger onder meer in het interview. Verder van Hans Renders een stuk over Roelof van Gelders 'mooie' Dichter in de Jungle. John Gabriël Stedman (1744-1797), '[e]en beter gedocumenteerd boek dan de biografie van Stanbury Thompson die in 1966 is verschenen'.
Korter:
- Dieuwertje Mertens over Arjen Duinker, Een goudvis: 'De bundel is niet alleen vervreemdend, maar ook verfrissend én er is sprake van humor.'
- Maarten Moll over Johan Harstad, Heterdaad [fragment | recensie]: 'Harstad heeft met Heterdaad een fraaie pastiche/satire op de detective geschreven, en heeft de voetnoot weer op puike wijze uit het vet gehaald.'
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
In NRC Handelsblad vandaag de belangrijkste boeken van 2018 volgens auteurs, waaronder Peter Verhelst, Peter Middendorp, Ester Naomi Perquin, Pieter Waterdrinker, Radna Fabias en Ian Buruma. Michel Krielaars introduceert ze met een leesimpressie van Marek Sindelka's roman Materiaalmoeheid: 'Doordat Sindelka zich richt op een enkeling, zit je na 278 bladzijden ademloos in je stoel, alsof je vijf uur lang zelf zo’n vluchteling bent geweest.' Hij besluit: 'Aan achttien schrijvers vroegen we of zij in 2018 ook zo’n onthutsende leeservaring hadden. Het leverde verrassende resultaten op, die je alleen maar tot nog meer lezen aanzetten.'
- Peter Verhelst over Valeria Luiselli, Vertel me het einde: 'Een boek is geschreven uit woede. Maar wel boven de woede uitgetild omdat Luiselli nu eenmaal een fantastische stiliste is.'
- Annet Schaap over Jaap Robben, Zomervacht [fragment]: 'Het werd wel erg mooi opgeschreven, door Jaap Robben, in prachtige gevoelige zinnen waar de hitte en de viesheid vanaf druipen.'
- Pieter Waterdrinker over Olivier Guez, De verdwijning van Josef Mengele [toelichting door de vertalers]: 'De inkijkoperatie die Guez de lezer levert in het doodzieke brein van de Mengele, op de hielen gezeten door nazi-jagers, nimmer door zijn geweten, zich bewegend in een soort predood, ontdaan van alle plezier, totdat hij in 1979 in Brazilië op 68-jarige tijdens het zwemmen sterft, is van onvergetelijke klasse.'
- Joke van Leeuwen over Klaus Mann, De vulkaan [fragment | toelichting door de vertaler]: 'De groeiende wanhoop bij de ontwortelden, hun discussies en hun pogingen om in andere Europese steden en later in de Verenigde Staten hun leven weer op te pakken, kruipen onder je huid.'
- Ian Buruma over Leila Slimani, In de tuin van het beest: 'Ik lees weinig nieuwe romans, dus het aantal boeken waaruit ik kan kiezen is beperkt. Maar één boek heeft grote indruk op me gemaakt: In de tuin van het beest van de Franse schrijfster Leila Slimani.'
- Peter Middendorp over Ulrich Alexander Boschwitz, Der Reisende [fragment]: 'De tijden van Boschwitz zijn gelukkig niet vergelijkbaar met de onze. Ze keren ook niet terug, is ons beloofd – zo zijn we opgevoed.'
- Merijn Oudenampsen over Corey Robin, The Reactionary Mind: 'Zijn prikkelende stelling is dat Trump niet zozeer een breuk met het conservatisme belichaamt, maar eerder een voortzetting is van haar bonte geschiedenis, vol intellectuele randfiguren, ondergangsdenkers en volkstribunen.'
- Tommy Wieringa over Giorgio Bassani, De tuin van de familie Finzi-Contini: '"Wat weet deze er nog van", vraagt de verteller zich ten slotte af, "wat herinnert gene zich nog?" De tuin van de familie Finzi-Contini is een subliem antwoord op die vraag.'
- Nina Polak over Barbara Ehrenreich, Natural Causes: 'Juist deze tijdgeest van fitnesswaanzin en overdiagnose is het doelwit van haar polemische, laatste boek Natural Causes.'
- Murat Isik over Naomi Klein, Nee is niet genoeg: 'Ze haalt hierin niet alleen haar ideeën uit eerder werk aan, maar komt voor het eerst ook met strategische voorstellen om een einde te maken aan het verwoestende neoliberalisme dat al bijna veertig jaar de economische koers van het Westen bepaalt. '
- Ilja Leonard Pfeijffer over Erik Jan Harmens, Door het licht [fragment]: 'En het wonderbaarlijke is dat dat spannend is als een thriller en ontroerend als een Disneyfilm of als een Griekse tragedie met een happy end. Het is aan het ambachtelijk meesterschap van Harmens te danken dat dit wonder geschiedt.'
- Floor Milikowski over Nina Polak, Gebrek is een groot woord [fragment | recensie | nog een recensie]: 'Een prachtig boek over een verloren ziel in een aangeharkte stad.'
- Radna Fabias over Padgett Powell, The Interrogative Mood. A novel?: 'Een roman? Of troost voor wie meer vragen dan antwoorden heeft? Een smeekbede om stil te staan bij perspectief?'
- Ester Naomi Perquin over Radna Fabias, Habitus [recensie]: 'Grimmige, pijnlijke, geestige gedichten zijn het. Lange, beweeglijke, verhalende slierten. Een soort valstrikken ook. Het woord "urgent" weiger ik vooralsnog te gebruiken, maar wie dat wèl een prima woord vindt kan dat zonder meer benutten om haar werk te omschrijven. Dat geldt ook voor "tijdloos", gelukkig. Een zeldzaamheid.'
- Arjen van Veelen over Auke Hulst, Zoeklicht op het gazon [fragment]: 'Godzijdank is Zoeklicht op het gazon een uiterst a-modieus boek. Het is geraffineerde, tijdloze fictie – een portret van een foute witte man, evengoed een zelfportret.'
- Arnon Grunberg over Friedrich Nietzsche, De vrolijke wetenschap: '2018 was het jaar dat Nietzsches De vrolijke wetenschap in een nieuwe en uitstekende vertaling verscheen, daarom moet het boek zeker aan het einde van 2018 wederom onder de aandacht worden gebracht, althans voor de lezer die het Duits niet beheerst – zij die het Duits beheersen, kunnen het licht perverse genoegen van de vertaling smaken.'
- Jaap Robben over Peter Goes, Tijdlijn: 'Voor dat jaar zou ik kiezen voor het prachtig getekende, monumentale boek Tijdlijn van Peter Goes waarin hij laat zien hoe de mens zich door de geschiedenis krioelt.'
Het werk gaat door: recensies. Alleen de humor ontbreekt, dat is het enige wat je in kunt brengen tegen 'dit stilistische meesterwerk, dat tegelijk een aangrijpende schildering is van wat het betekent stervende te zijn, langzaam alle vermogens te verliezen en bij voorbaat te worden behandeld als een verwaarloosbare sta-in-de-weg', schrijft Ger Groot over de nieuwe António Lobo Antunes, Voor wie in het donker op mij wacht [fragment]. Vijf sterren.
Kortere besprekingen:
- Roos van Rijswijk over Johan Harstad, Heterdaad [fragment | recensie]: 'Heterdaad is zo’n flauwe exercitie dat het je na tien keer heen en weer bladeren wellicht aan kracht ontbreekt om nog een pagina om te slaan.'
- Sebastiaan Kort over Julien Ignacio, Kus: 'Ignacio zet zijn scènes soms wel degelijk in de strijkers, maar hij doseert het en zijn roman stijgt op in plaats van leeg te lopen.'
- Margot Dijkgraaf over Emmanuel Bove, Een vader en zijn dochter: 'De mythe van Bove is kortom dat het lijkt of hij in de vergetelheid is geraakt, terwijl hij in werkelijkheid de minst vergeten onder de vergetenen is.'
- Anne van den Dool over Michael Fehr, Simeliberg, evenzeer krimi als poëzie: 'Daarnaast vraagt de mal waarin Fehrs proza gegoten is meer aandacht voor de tekst zelf: waar het puur plotgerichte verhaal zich bezighoudt met de vraag wie de misdaad heeft gepleegd, dwingt al dat wit de lezer om te pauzeren.'
Meer poëzie: Obe Alkema las Jack Spicer, Citroenen, gedichten en zeewier. 'De taal in Citroenen, gedichten en zeewier ronkt, sputtert tegen, slaat af en wordt op zijn staart getrapt. Daardoor zijn Spicers gedichten enorm wisselvallig. Ik bedoel dat niet negatief,' schrijft Alkema. 'Ze schieten avontuurlijk alle kanten op en krijgen iets kluchtigs, zoals de gedichten hierboven laten zien, terwijl er tegelijkertijd een bloedserieuze ondertoon in doorklinkt. Ze staan wagenwijd open, zodat je erop los kunt associëren, zoals Spicer zelf doet met werk van anderen, maar ze zijn niet ongericht of willekeurig.'
En non-fictie. Karim Schelkens, Paul van Geest, Joep van Gennip schreven Het katholicisme in Europa. Een geschiedenis. Jos Palm is kritisch. 'Het is nogal een waagstuk: in 2018 een handboek publiceren over een religie met ernstige reputatieschade.' Het slaagt niet helemaal: 'Toch voelt het alsof je een bouwvakker hoort die bij een instortende villa staat: dat het ding door zijn fundamenten zakt, is ook onze verdienste, want wij hebben die zelf gelegd.'
Maarten Doorman dan over Paul Wardes The Invention of Sustainability: Nature and Destiny, c.1500-1870, 'dat laat zien hoe rijk de voorgeschiedenis van discussies over de toekomst van onze planeet is'. Kanttekening: 'Al ontbeert hij de fantastische stijl en het overzicht van historici als Simon Schama of Robert Darnton.'
Gabriël van den Brink dan, over Naomi Ellemers' Morality and the Regulation of Social Behavior: Groups as Moral Anchors. 'Het boek van Ellemers is revolutionair van aard. En wel in die zin dat de auteur het gangbare mensbeeld met argumenten ondermijnt en door een nieuwe zienswijze vervangt. Ellemers bestrijdt het veel aangehaalde idee van de mens als homo economicus die op rationele wijze zijn individueel belang najaagt.'
Bart Funnekotter besluit de boekenpagina's met twee pagina's en vijf sterren voor Andrew Roberts, Churchill. Walking with Destiny: 'Een kritische, maar faire biografie. In ruim duizend pagina’s krijgt de lezer een meeslepend levensverhaal opgedist van de journalist, historicus, krijger, politicus, redenaar, schilder, sigarenroker, champagnedrinker, metselaar, vlinderverzamelaar, driftkop, huilebalk, somberaar en levensgenieter Winston Spencer Churchill (1874-1965).'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
