Peter Buwalda, Anna Burns, Vonne van der Meer (de boekbesprekingen in de week van 6 maart 2019)
11 maart 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week aandacht voor Peter Buwalda, en verder: Anna Burns, John Lanchester, Jonathan Coe (Trouw), Sander Bax, Elvis Peeters, Elena Ferrante, Alexander Schimmelbusch (de Volkskrant), Arthur van Schendel, Vonne van der Meer, W.F. Hermans (Het Parool), Don Winslow, Remco Campert en Kees van Kooten (NRC), Michael Ignatieff, Kristien Hemmerechts, Natascha Wodin en Maria Stepanova (De Groene Amsterdammer).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
Van Frits Bolkestein verscheen Bij het scheiden van de markt. Wendelmoet Boersema interviewde hem. 'Ik schrijf om vast te nagelen wat ik lees en zie. Ik heb misschien toch de behoefte om geschiedenis te schrijven, op klein niveau dan.'
In Letter & Geest, dat aan Brexit gewijd is, staat het Boek van de Week al als tweede stuk: Yolanda Entius besprak Anna Burns' Melkboer [fragment | onze recensie], 'het koortsige, broeierige, claustrofobische verhaal van iemand die gestalkt wordt en gevangen raakt in een web van achterklap dat ook sluipenderwijs haar eigen denken, doen en laten gaat beïnvloeden'. En: 'Om die vertroebelde blik gaat het in Melkboer en over de kracht van taal. Er is de omtrekkende taal van insinuatie die feiten creëert die niet weerlegbaar zijn, omdat ze alleen maar worden gesuggereerd: die zegt dit, die beweert dat; de taal van laster.'
En Romana Abels interviewde John Lanchester (De muur): 'Ik wist toen nog niet dat het zo zou gaan lopen, ik begon in 2016 aan dit boek. Maar zeker, het gaat over het huidige politieke klimaat. Theresa May is een bijzonder rigide vrouw. Ik denk dat het voor haar bijna onmogelijk is om van gedachten te veranderen, om informatie te verwerken en om te luisteren. [...] Ze wist overduidelijk helemaal niets van de EU, hoe die werkt, wat ze is. Het is onvergeeflijk dat ze zichzelf niet beter informeerde voor ze de keuzes maakte waarmee ze zichzelf nu klem heeft gezet.'
Abels las ook Jonathan Coe's Klein Engeland [onze recensie]: 'Toegegeven: het is bij vlagen weinig subtiel opgeschreven, de woedende tijdgeest waarmee de Britten kampen.[...] Maar Klein Engeland is vooral een boek dat inzicht en hoop biedt. Als het met het land zo afloopt als met de strijdende kampen in deze roman, dan kunnen we nog opgelucht ademhalen.'
Korter #Brexit:
- Beeldboek van de week is Martin Parrs Only Human.
- Paul van der Steen over Ivo van de Wijdeven, De nieuwe rafelrand van Europa: 'Van de Wijdeven - meester over de materie - trekt lange, heldere lijnen vanuit de geschiedenis (tot in de Oudheid, zelfs tot achthonderdduizend jaar voor het begin van de christelijke jaartelling) door naar het heden. Het verleden verklaart niet alles, maar toch veel.'
- Laura van Baars over Max Porter, Lanny: 'Het zou kunnen komen doordat ‘Lanny’ ook een maatschappijkritische roman wil zijn, dat het magisch-realisme hier minder goed werkt dan in ‘Verdriet is een ding met veren’, dat een veel persoonlijker boek is. ‘Lanny’ is niet helemaal een organisch geheel geworden.'
- Co Welgraven over Hector Macdonald, Waarheid. Een handleiding: 'De voorbeelden en adviezen zijn zo talrijk dat je regelmatig de lijn van het boek uit het oog verliest.'
Maar Letter & Geest is niet in alles newsy. Janita Monna bespreekt als altijd nieuwe poëzie. Over Tomas Lieskes Keto Stiefcommando schrijft ze: 'De souplesse waarmee Lieske werkelijkheid en verbeelding, heden en verleden vervlecht, het is bijna magisch.' En er is een voorpublicatie uit F. Stariks Klaar [wij publiceerden ook voor], en een uitgebreide 'Vandaar dit boek': Frederike Berntsen sprak Thiemo Wind over Als dirigent word je geboren. Een biografisch portret van Anton Kersjes. 'Bij het schrijven van dit biografische portret realiseerde ik me dat Kersjes ook op mij van grote invloed is geweest - wie weet hoe anders mijn leven was verlopen als ik hem niet had meegemaakt, misschien was ik dan wel helemaal niet in de muziek terechtgekomen. Kersjes heeft een belangrijke rol gespeeld voor velen en nieuw publiek de zaal binnengekregen,' zegt hij.
Korter:
- 'En opnieuw is het geschreven in een virtuoze stijl, soms moeilijk te volgen vanwege de voortdurende flashbacks, maar meeslepend tot op het bot. Het verhaal is complex genoeg, en doet, behalve aan een moderne versie van het antieke familiedrama, ook denken aan sommige Amerikaanse series met een overmaat aan plots en subplots, maar met meer dan 600 pagina’s neemt Buwalda er gelukkig ruim de tijd voor. Otmars zonen [fragment] leest als een trein,' stelt Rob Schouten vast bij de nieuwe Peter Buwalda. Toch kent hij twijfels. 'Ik blijf zoeken naar de ziel van alles, wat gaat er schuil achter al die hyperintelligente, welbespraakte types in het boek?'
- Marnix Verplancke over Joris van Casteren, Moeders lichaam: ' Zoals steeds heeft Van Casteren oog voor veelzeggende en humoristische details [...], maar met Piet zelf lacht hij nooit.'
- Monique de Heer over Robert Galbraith, Witte dood: 'Galbraith neemt erg veel ruimte voor de persoonlijke verhoudingen. [...] Blijkbaar heeft niemand bij de uitgeverij tegen de beroemde schrijfster willen zeggen dat het ook wel ietsje minder kan.'
- Bas Maliepaard over Daan Remmerts de Vries, De vos en de dodo: 'De ontknoping is niet heel geloofwaardig, maar wel geestig, en bevat een huichelachtige laatste zin, die de mens - zoals dat hoort in een fabel - een spiegel voorhoudt. [...] Knap hoe Remmerts de Vries het wit van de pagina gebruikt als licht, waardoor de beelden soms op een mooie manier overbelicht lijken.'
- Hanna de Heus over Jonas Karlsson, Het circus: 'Onvermijdelijk sta je stil bij de manier waarop je zelf de wereld waarneemt, en de vraag of je eigen opvattingen van de werkelijkheid wel kloppen.'
De recensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
Jurre van den Berg en Jan Tromp interviewen oud-commissaris van de koning Jacques Tichelaar waarvan deze week Slagkracht verscheen. Het verhaal van Tichelaar is opgetekend door Birte Schohaus. 'Het is een onthutsend boek; een portret van de werdegang van een beroepspoliticus.'
Peter Giesen onderzoekt de sociale breuklijnen in de samenleving, ditmaal de kloof tussen niveau's op middelbare scholen. Hierbij haalt Giesen het kritische boek De bijlesgeneratie van Louise Elffers aan. 'In mijn boek haal ik ouders aan die zeggen: ik stuur mijn kind naar bijles om te voorkomen dat het naar het vmbo gaat. Als je vraagt waarom, dan gaat het altijd om de leerlingpopulatie. Ja, dan zie ik daar vmbo'ers die staan te roken of drinken. Het is een heel zwart-wit beeld,' stelt Elffers.
In de Volkskrant Boekenraad van deze week tipt Margreet Plukker Berta Isla van Javier Marías: 'Marías roept boeiende vragen op in deze spionageroman, en laat je na lezing achter met de intrigerende vraag of niet ieder mens altijd een mysterie voor de ander blijft.'
'Nu al is duidelijk dat de personages van Buwalda stuk voor stuk worden gestuurd door wrok, wraak, onbeheersbare erotiek en andersoortige erfenissen uit een onverwerkt verleden. Cultuur, beschaving, welbespraaktheid en vormelijkheid dienen voornamelijk om die stankbellen toe te dekken. Dat wereldbeeld heeft de auteur opnieuw voldoende inspiratie opgeleverd voor een wervelend boek, want dat is Otmars zonen [fragment] onmiskenbaar,' schrijft Arjan Peters. 'Buwalda zwiert en schmiert dat het een aard heeft, en doet dat zo aanstekelijk dat je hem een paar uitglijders vergeeft.'
'Robert Moor heeft zijn vermakelijke wandelboek verrijkt met wetenschappelijke kennis en filosofische inzichten,' schrijft Iris Hannema over het boek Over paden. Moors voorliefde voor wandelen 'zet hem aan tot een geschiedkundige zoektocht naar de alomvattende betekenis van dat ene gigantische onderwerp: paden'.
Jean-Pierre Geelen bespreekt De literatuur draait door van Sander Bax. 'Om van succes verzekerd te zijn, voegen schrijvers zich naar de wetten van de mediacultuur en dat gaat ten koste van vernieuwing in de literatuur, volgens Sander Bax.' Geelen is kritisch over De literatuur draait door: 'Bax doet in zijn verhandeling alsof in de 21ste eeuw iets fundamenteel is veranderd. De trend die hij signaleert bestaat, maar die begon niet in 2000, maar decennia daarvoor.'
'De Vlaamse schrijver, dichter en punkrocker Elvis Peeters (pseudoniem van Jos Verlooy) schrijft al zijn romans en theaterteksten samen met zijn vrouw Nicole van Bael,' zo ook het geval met de roman De ommelanden [fragment]. Persis Bekkering interviewde Peeters en Van Bael, en schrijft: 'Hun nieuwe roman De ommelanden is een roman over een blakerend heet Europa waar gestreden wordt om water, en waar de kloof tussen stad en platteland groter is dan ooit.'
Volgens Jarl van der Ploeg zal 'voor de echte fans van de mysterieuze schrijver Elena Ferrante' haar correspondentie gebundeld in Frantumaglia 'bij vlagen verrukkelijk zijn'. Het is een 'boek dat het dichtst in de buurt komt van een biografie over de bekendste onbekende schrijver ter wereld'.
Een ingekorte versie van het essay 'Fijne razernij' van Herien Wensink verschijnt ook in de Volkskrant. Dat essay is onderdeel van de essaybundel Wolf over de vrouw, die is samengesteld door Maartje Laterveer. 'Altijd op je hoede in het donker op de fiets: ja, logisch. Handen op plekken waar ze niet horen in de kroeg: hoort erbij. Seksistische opmerkingen van die ene chef? Typisch voor hem. Dagelijks tien keer met ogen worden uitgekleed: ik stond er niet eens bij stil. Het was een wetmatigheid, een natuurverschijnsel: "Zo zijn mannen nou eenmaal", dat moest je accepteren.'
'Dé roman van onze tijd: zo is Opperduitsland [fragment] van Alexander Schimmelbusch in Duitsland vorig jaar ontvangen,' schrijft Koen Haegens. In de Volkskrant een interview van Haegens met Schimmelbusch. 'Het lijkt onwaarschijnlijk: een romanschrijver die de weg wijst naar de nieuwe economische wereldorde. Maar de staatskapitalistische visioenen van Alexander Schimmelbusch worden in rap tempo werkelijkheid.'
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
Voor Het Parool bezoekt Hanneloes Pen de kleinkinderen van Arthur van Schendel voor een stuk over zijn archief. Zijn vernoemde kleinzoon Arthur: 'Wij hebben een ander beeld van hem dan dat van de oude man met dat grote grijze haar. Hij was een grappige, warme man. In een brief aan Willem Witsen, in de periode van Een zwerver verliefd, schreef hij dat hij de brief even moest onderbreken om zijn vrouw een zoentje te geven.'
Marjolijn de Cocq sprak Vonne van der Meer over haar nieuwe roman Vindeling [fragment]: 'Vluchtelingen, het is nu natuurlijk een onderwerp waar je niet omheen kunt, maar ik wilde niet achter de actualiteit aan hollen - dat je elke dag hijgerig de krant gaat lezen om te kijken: staat er iets in wat ik kan gebruiken? Ik dacht: wat als ik de hoofdpersoon ongeveer van mijn leeftijd maak, in het Amsterdam van de jaren vijftig, dan is er ook een band met mijn eigen kindertijd. Dan kan ik ook nadenken over de gevolgen van een vlucht op een heel mensenleven.'
Korter:
- Maaren Moll over Simon Strauss, Zeven nachten: 'Te vaak te verheven, gezwollen taal [...], te krullerig, te literair geschrijf. Er zijn echter ook een paar schitterende hoofdstukken, zoals het hoofdstuk over hebzucht, dat zich afspeelt op een renbaan. Daar laat Strauss zien wat hij eigenlijk in meer hoofdstukken had moeten laten zien. Daar wordt de zonde bijna perfect inzichtelijk. Daar wordt ook duidelijk dat deze ideeënroman minder verdichting nodig had gehad.'
- Hans Renders over W.F. Hermans, Volledige werken 18: 'Hermans was een verdienstelijk fotograaf, met een voorliefde voor Parijs, absurdisme en surrealisme.'
- Kim Schoof over Joost de Vries, Echte pretentie [fragment]: 'Met aanstekelijk associatieplezier rijgt De Vries voorbeelden van pretentie-als-verwijt aan voorbeelden van productieve pretentie.'
- Hans Knegtmans over Sebastian Fitzek, Stoel 7A: 'Voor verstrooiingsliteratuur is dit zware kost.'
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
'Peter Buwalda heeft de door hemzelf in zijn debuutroman Bonita Avenue [fragment | toelichting door de vertaler] opgeroepen belofte van oeuvrebouwer overweldigend ingelost.' Het maandblad ligt nog niet bij het Nieuwscentrum, maar op vn.nl staat de recensie van Otmars zonen [fragment] door Jeroen Vullings al. 'Ik kan mij zo voorstellen dat de lezer die geamuseerd gegijzeld wordt door Buwalda’s vertelvaart en de anekdotische rijkdom van zijn extended family-saga niet direct stilstaat bij deze onderhuidse laag. Maar van meet af aan komt die tot uiting, in de taal.' Ja: 'De taal van Buwalda, als begenadigd metaforensatraap der letteren, doet oneindig genieten.' En: 'Een doorsneeschrijver gebruikt zijn taal alleen om een verhaal voor het voetlicht te brengen, waar Buwalda de bij hem zo omspelende taal inzet om tig verhalen tegelijkertijd te vertellen en dat ene particuliere verhaal zo te laten verzinken in de vele verhalen die onze wereld biedt – die van de mythes en de literatuur, vandaar ook zijn talrijke literaire verwijzingen.'
Vrij Nederland verschijnt elke maand; elk kwartaal verschijnt er een special. Vrij Nederland is te koop bij het Nieuwscentrum.
Thomas de Veen kent Otmars zonen [fragment] van Peter Buwalda deze week vijf ballen toe in NRC. 'Buwalda’s schrijftechniek is nog wel het indrukwekkendst aan Otmars zonen. Zo gauw als Ludwigs Vatersuche zich in volle glorie opgedrongen heeft, er dus iets op het spel staat en het verhaal op stoom is, slik je alle voorgeschiedenis als belangwekkende karaktertekening. In het heden van Sachalin gebeurt nog steeds bijzonder weinig – een ritje in een sneeuwschuiver duurt gemakkelijk 80 bladzijden, een bord borsjtsj wordt zeer langzaam leeggeslobberd, zónder af te koelen. Dat is geen bezwaar, omdat de informatiedichtheid en het verteltempo in de flashbacks zo hoog liggen, of domweg omdat ze zo goed geschreven zijn. Dat is een wonder van vertelkunst,' schrijft hij onder andere.
Shira Keller bespreekt Aanelkaar, de briefwisseling van Remco Campert en Kees van Kooten. 'Bovenal doet Aanelkaar verlangen naar nieuw, eigen werk van deze twee auteurs,' aldus Keller. 'Van Van Kooten die, tussen de kwinkslagen door, verhaalt over de "onmogelijkheid van het blijven lachen om een tijd die allang de jouwe niet meer is". En van Campert, wiens brieven doen hunkeren naar zijn hernieuwde verkenning van het geheugen – de oorlog, het luchtalarm, de schuld, de vader.' Meindert Fennema las Ruud Koopmans Het vervallen huis van de islam. 'Fundamentalistische denkbeelden zijn niet alleen wijdverbreid onder moslims in islamitische landen, maar ook onder de moslims in Europese landen. Het is een sombere conclusie die maar één lichtpunt kent: de problemen liggen volgens Koopmans niet aan de moslims en ook niet aan de islam. Daarmee ligt ook de oplossing in handen van moslims, zonder dat ze hun geloof overboord hoeven te zetten,' stelt Fennema aan het eind van het stuk.
Jan Meeus sprak met Don Winslow over diens The Border. '"Dankzij opiaten wordt het lijden van heel veel zieke mensen verlicht. Maar ik kan me geen legitiem gebruik van heroïne voorstellen. [...] De pijn die vrijwel alle heroïne-verslaafden wegdrukken is niet fysiek maar psychologisch, economisch of sociaal." De echte vraag is volgens Winslow waar die pijn vandaan komt. "Zolang we die vraag niet stellen zal het drugsprobleem in de VS blijven bestaan,"' zegt Winslow onder meer in het interview.
Korter:
- Ger Groot over Andrés Barba, Republiek van licht: een 'korte, maar diep reikende filosofische roman'.
- Sebastiaan Kort over Nicolaas Matsier, De advocaat van Holland [fragment]: een 'magere romanprestatie' die onder meer tot uiting komt 'in het tamelijk duffe taaltje, dat vol staat met constructies als "het beramen van zetten was zijn lust en zijn leven" of "hier tapt hij uit een ander vaatje"'.
- Anne van den Dool over Kristine Bilkau, Een liefde, in gedachten: 'Het hoofdbestanddeel van het verhaal, de nimmer ontloken liefde tussen de twee, blijft [...] oppervlakkig. De toegang tot Bilkaus bredere bedoelingen worden ons daarmee ook ontzegd, een probleem dat het perfecte begin en plaatselijk rake zinnen niet oplossen.'
- Maurice Swirc over Beate en Serge Klarsfeld, Hunting the Truth: 'De Klarsfelds onthulden de hypocrisie van naoorlogs Frankrijk dat – zacht gezegd – weinig werk maakte van het opsporen van verantwoordelijken voor de Holocaust, zeker als het gaat om Franse onderdanen.'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
Rutger van der Hoeven spreekt met de Canadese schrijver Michael Ignatieff over zijn hoop voor Europa en zijn laatste boek The Ordinary Virtues. Het boek volgt het leven van 'de Schotse immigrant Andrew Carnegie, die rond 1850 in Pennsylvania begon te werken als telegrafist, zich opwerkte tot staalmagnaat en een van de rijkste mensen in de geschiedenis, en die zijn fortuin besteedde aan het bereiken van eeuwige vrede op aarde'. Het verhaal over Carnegie is ook actueel want Ignatieff heeft 'van dichtbij nog zo'n filantroop als Carnegie aan het werk gezien: George Soros'.
Chris van der Heijden schrijft over de samenwerking van de Vlamingen met de Duitsers, en de geschiedenis daarvan zoals opgetekend in Het verdriet van Vlaanderen van Kristien Hemmerechts. Nou ja, geschiedschrijving? 'Nee, Het verdriet van Vlaanderen is vooral literatuur, denk ik, omdat de auteur dominant aanwezig is en het verhaal net zo goed over haar als over het onderwerp in kwestie gaat.' Toch concentreert Hemmerechts zich 'op de onderliggende laag, de gebeurtenissen van destijds, de feiten'.
In de debuutroman van Mariken Heitman staat een fascinatie van haar centraal, de wateraap, 'een diersoort die volgens een pseudowetenschappelijke theorie de ontbrekende schakel in de darwinistische evolutieleer is'. Lodewijk Verduin schrijft: 'Met De Wateraap levert Heitman een veelstemmige roman af die volstrekt eigenzinnig een nieuwe invulling geeft aan een klassiek Bildungsverhaal.'
Hoe verzin je het, vraagt Alfred Schaffer zich af bij het lezen van Keto Stiefcommando, de nieuwe bundel van Tomas Lieske. In deze nieuwe bundel 'keren vier van de acht personages dan wel acteurs uit Daedalea terug,' waarmee Lieske een verbinding maakt met zijn vorige bundel, 'al hoef je die eerdere bundel niet gelezen te hebben om de nieuwe te kunnen volgen'. Volgens Schaffer is Keto Stiefcommando 'een intrigerend, ambitieus geheel, een mix tussen Shakespeare en Mad Max, met nóg meer ruimte voor dat sappige Afrikaans'.
Yegór Ósipov-Gipsh tast in 'het rommelige veld van Ruslands verleden', aan de hand van Voorbij het geheugen. Een familiegeschiedenis van Maria Stepanova. Voorbij het geheugen is 'het eerste boek dat ooit allebei de belangrijkste literaire prijzen van Rusland won'. In het boek pacificeert Stepanova Ruslands rusteloze verleden, volgens Ósipov-Gipsh. 'Stepanova's boek is wereldliteratuur,' stelt Ósipov-Gipsh, en het 'betoont respect aan zowel een Russisch als een niet-Russisch publiek door op een zeer hoog gespreksniveau in te zetten'.
Een andere familiegeschiedenis is Ze kwam uit Marioepol [fragment] van Natascha Wodin, waarin zij 'haar moeders geschiedenis ontrafelt'. Volgens Xandra Schutte maken 'de geschiedenissen die Natascha Wodin […] uit de doeken doet' niet alleen dat Ze kwam uit Marioepol een indrukwekkend boek is, 'maar ook door haar manier van vertellen'. Uiteindelijk vindt Wodin haar familiestamboom, wat blijkt is dat haar moeder 'van begin af aan zonder wortels geweest' is. Volgens Schutte is dat 'desolate figuur' 'wat Ze kwam uit Marioepol zo hartverscheurend maakt'.
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
