Haruki Murakami en Joseph Roth & Stefan Zweig (de boekbesprekingen in de week van 9 januari 2019)
14 januari 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften met deze week aandacht voor Haruki Murakami en Joseph Roth & Stefan Zweig, en verder voor Dirk De Wachter, Marilynne Robinson, Frantz Fanon, Luuk Gruwez, Uwe Timm (Trouw), Auke Hulst, Chloe Benjamin, Beatrice de Graaf (de Volkskrant), Saskia Goldschmidt, Jan Mulder, Martine de Jong, Sally Rooney, Jennifer Nansubuga Makumbi (Het Parool), Julien Benda, Edzard Mik, Richard Sennett (NRC) Joan Didion, Michelle Dean en Deborah Nelson (De Groene Amsterdammer).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
Delen op
'Er zijn twee krachten in de mens. Enerzijds kennen we het ongebreidelde verlangen naar meer, naar anders – zoekend en grensverleggend – en anderzijds zijn we ook gehecht, huiselijk en willen we graag in voorspelbare, onveranderlijke omstandigheden verkeren. Tussen die uitersten laveren: dat is het menselijk bestaan.' Arjan Visser nam de Tien Geboden door met Dirk De Wachter (Borderline Times). En Stevo Akkerman ging in gesprek met Marilynne Robinson. 'Ik denk dat het goede een breed begrip is, en het kwaad veel beperkter. Ik associeer het kwaad met eigenbelang, waardoor het sterk afhankelijk is van omstandigheden: waar en wanneer kan ik mijn voordeel halen, daar gaat het om. Terwijl het goede veel meer aandacht vergt, meer vrijheid geeft en niet wordt gedicteerd door zoiets simpels als eigenbelang.'
Stephan Sanders dan. Hij herlas Frantz Fanons boek Zwarte huid, witte maskers. Het valt hem niet mee. 'Het is een strijdkreet, een pamflet, en dus per definitie tijdgebonden.' En: 'Fanon dacht op de meeste gebieden veel conventioneler dan betamelijk is in de huidige “intersectionele theorie”. Dat valt hem historisch niet zwaar aan te rekenen. Maar wie Fanon nu aanroept als bevrijder, neemt ook die bijvangst mee.'
Recensies dan. Janita Monna leest in Bakermat 'een vertrouwde Luuk Gruwez, een die de taal in een vloeiende beweging tot ritmische regels smeedt. Die als het zwaar dreigt te worden ironie in stelling brengt, zonder die de overhand te laten krijgen. Die nuchter klinkt en lyrisch ook'. En Annemieke Hendriks las Uwe Timms Icarië [fragment]. 'Uwe Timm is een gedreven verteller en chroniqueur, een beetje vergelijkbaar met Adri van der Heijden. Voor Icarië dook hij in de archieven over eugenetica, de leer van de rasverbetering. Meesterlijk vervlecht hij het “lichte” Amerikaanse perspectief van 1945 met een duistere “Duitse” verhaallijn over de rassenwaan in het Derde Rijk,' schrijft ze.
'Maar hoezeer ook Roths desastreuze levensstijl en zijn zelfbeeld als romantische schrijver de correspondentie met Zweig domineren, dat alleen rechtvaardigt niet de uitgave van dit brievenboek. Het belang van de verzamelde brieven is dan ook niet slechts biografisch, maar vooral ook literair-historisch,' schrijft Monica Soeting over Elke vriendschap met mij is verderfelijk. Brieven 1927-1938 [fragment | onze recensie], in de 'soepele en aangenaam lezende vertaling' van Els Snick.
Het boek van de week, ten slotte, is Haruki Murakami's Romanschrijver van beroep [fragment]. Jaap Goedegebuure: 'Veel van zijn beweringen en literaire inzichten blijven steken in oppervlakkigheden en clichés. [...] Blijft de conclusie dat Romanschrijver van beroep een aangenaam weglezend en bij vlagen zelfs amusant boek is.'
Korter:
- Vroukje Tuinman over Richard Russo, De geluksvogel: 'Weer een vaak hilarisch doorleesboek, en is het bewonderenswaardig hoe Russo het slot volledig bij het karakter van Hank laat aansluiten.'
- Beeldboek van de week is Olafur Eliassons Experience.
- Monique de Heer over Anders de la Motte, Herfstdaden: 'Dan wordt er een moord gepleegd. Anna Vesper komt los uit haar rouwlethargie, want ze moet orde op zaken stellen. Dat doet ze met verve.'
- Yolanda Entius over Nelleke Zandwijk, Het mooiste verhaal over mijn familie: 'Een klein voorval wordt nuchter, geestig en symbolisch omgevormd tot poëzie.'
- Rob Schouten over Dimitri Casteleyn, Het Feest: 'Een pageturner, dat wel, maar met een niet helemaal geslaagd plot.'
- Bas Maliepaard over Barry Jonsberg, Een lied dat alleen ik kan horen: 'Een onverwachte ontknoping, die een heel boek in een ander licht zet en het verhaal in één keer optilt.' En: 'Zo draait het verhaal steeds meer om durven zijn wie je bent en je niet meer druk maken om wat anderen van je vinden. [...] De humor blijft, maar raakt vermengd met ontroerende momenten.'
- Anton Stolwijk over Ons soort Amerika in 'Vandaar dit boek': 'Ik heb dus ook niet heel expliciet commentaar proberen te leveren op wat ik zag, maar ik denk dat je door mijn boek wel iets te weten komt over de hypocrisie van links, rijk Amerika. En ook de naïviteit waarmee die mensen naar de wereld kijken. Maar dat gaat natuurlijk ook deels over mezelf, en ik vermoed over de meeste lezers van mijn boek.'
De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
Murakami bij de Volkskrant! Ype de Boer over Romanschrijver van beroep [fragment]: 'Het boek leest prettig, is rijk aan anekdotes en vraagt weinig van de lezer. In die zin kan ik het alle Murakami-liefhebbers aanraden. Maar misschien vraagt hij in dit boek te weinig – ook van zichzelf. Door alles zo nuchter en eenvoudig mogelijk te beschrijven, uit te leggen en te relativeren, voelde ik me als lezer vaak niet helemaal serieus genomen.' Maar hij is niet de enige die het boek las.
- Nina Polak: '[Hij] overtuigt me er overigens niet van om mee te doen aan de gezondheidsdictatuur en dagelijks een uur te gaan rennen, maar dat is misschien mijn oude-mannen-rebellie. De romanschrijver – niet scherpzinnig genoeg om een eenduidig oordeel te vellen – kan zich gelukkig tegenstrijdigheden veroorloven.'
- Pieter Waterdrinker: 'Ik zie Murakami’s grootheid als vernieuwer van de Japanse letteren. Als magiër. Hij lijkt mij vooral ook een buitengewoon aardig heerschap. Ik heb geprobeerd hem te lezen. Meermaals. Maar geef mij toch maar Flaubert, Tsjechov, de beide Roths, de beide Reves, Elsschot. De onversneden mens.'
- Anna Woltz: 'Fascinerend en teleurstellend tegelijk. Nee, ook hij kan niet uitleggen hoe verzinnen écht werkt. [...] En dan haalt hij hard uit naar gemakzuchtiger schrijvers. Dat vond ik erg leuk, want verder is zijn boek doordrenkt van een nederigheid die mij soms gek maakte.'
- Connie Palmen: 'Eenvoud wordt verkocht als waarachtigheid, bescheidenheid is de dekmantel voor arrogantie.'
Bo van Houwelingen dan over Auke Hulsts Nixonroman Zoeklicht op het gazon [fragment]: 'Hulst maakt het mogelijk ons te verplaatsen in een ander. In Nixon dus, maar óók – en dat maakt deze roman relevant – in de angry white man.' Arjan Peters vervolgens, over Joseph Roth & Stephan Zweig, Elke vriendschap met mij is verderfelijk. Brieven 1927-1938 [fragment | onze recensie]: 'Het document van een complexe en niettemin oprechte vriendschap (anders had Zweig het nooit volgehouden), én van een tijd die deze twee mannen geen moment rust schonk.'
Anne van Driel ging in gesprek met Chloe Benjamin (De onsterfelijken). ‘Het is interessant: veel mensen zeggen dat het boek hen inspireert het leven ten volle te leven. En daar ben ik blij om, dat is geweldig. Maar het is niet de opzet van dit boek. Voor mij was het meer een onderzoek naar de kracht van de geest. Hoe we verhalen vertellen of ons verhalen worden verteld die uitkomen omdat we erin geloven.’
'Beatrice de Graaf vertelt het verhaal van de wijze vrede van 1815 op een onbevangen manier. Zij probeert de bronnen voor zich te laten spreken en laat zich niet te veel afleiden door de kennis van nu,' schrijft Sander van Walsum over De Graafs boek Tegen de terreur. Hoe Europa veilig werd na Napoleon [onze recensie]. 'Tezelfdertijd lijkt ze soms te verdrinken in alle interessante documenten die zij heeft ingezien, en wil ze de lezer niets van dit heerlijks onthouden. Die voelt zich daardoor soms wat overvoerd.'
Korter:
- Emilia Menkveld over Joeri Kazakov, Teddy: vier sterren, 'Het zijn de geslepen vertelkunst, het aandoenlijke antropomorfisme en de beschrijvingen van een prachtige maar meedogenloze natuur die deze verhalen fris houden.'
- Hans Bouman over Piet de Moor, Gunzenhausen: drie sterren, 'De Moor slaagt erin de sfeer van het naoorlogse Duitsland voelbaar te maken. Daarnaast doet hij een verdienstelijke poging zich in de psyche van de mensenschuwe Salinger te verdiepen.'
- Wineke de Boer over Patrick Modiano, Blue Aloha: vijf sterren, 'Kleine staalkaart van Modiano’s werk, waarin ook de liefhebber van zijn werk nieuwe kanten van de schrijver zal ontdekken.'
- Peter Swanborn over Willem Otterspeer, Een ontgifting [onze recensie]: drie sterren, 'Dat Otterspeer over een fijne pen beschikt, wisten we al. Ook deze roman valt op door de scherpe observaties. Bijna iedere alinea wordt afgesloten met een oneliner.'
- Mieke Zijlmans over Hans Renders & Nigel Hamilton, Het ABC van de biografie: drie sterren, 'De bundel is een beetje een omgevallen boekenkast, met erg veel referenties aan bestaande geschiedenisboeken en biografieën. Dat gaat ten koste van het leesplezier.'
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
In Het Parool zet Dries Muus drie 'Groningse' bevingsromans naast elkaar. 'In Schokland leeft Saskia Goldschmidt zich indrukwekkend in het boerenleven in, dat ze geduldig beschrijft, in stijlvolle zinnen en authentiek aandoende vak- of streektermen.' En: 'De soms wat overhaaste wendingen en het vreemde vertelperspectief (vanuit Wees filmmakende nichtje, een bijfiguur) leggen het af tegen Goldschmidts strakkere greep, maar je zou Schokland iets meer van [Jan] Mulders speelse, scherpe ironie gunnen.' Ten slotte: 'Maar [Martine de Jongs] De aanloopman is in de eerste plaats een vermakelijke familie- en relatieroman. [...] Maar ook uit háár roman spreekt een scherp inzicht in - en impliciete kritiek op - de voor de Groningers rampzalige gevolgen van de gaswinning.'
Dieuwertje Mertens sprak de Oegandese auteur Jennifer Nansubuga Makumbi (Kintu), die op Writers Unlimited optreedt. 'Ik wilde een boek schrijven voor de Oegandezen. Ik weet dat ze niet veel geld aan boeken uitgeven, maar ik wilde een verhaal schrijven over Kampala; over de mensen, de sloppenwijken en de verschillende buurten. Westerse literatuur vindt haar wortels bij Dante en Shakespeare. Mijn literatuur kent een andere traditie, een orale traditie.'
- Dieuwertje Mertens, nogmaals, nu over Haruki Murakami's Romanschrijver van beroep [fragment]: 'De lezer die hoopt op een soort handleiding - hoe schrijf ik een roman? - kan beter te rade gaan bij Stephen King, James Wood, Renate Dorrestein of Arie Storm. Murakami vertelt alleen hoe Murakami schrijft en daar vallen geen voorschriften of wetmatigheden aan te ontlenen.'
- Hans Renders over Joseph Roth & Stephan Zweig, Elke vriendschap met mij is verderfelijk. Brieven 1927-1938 [fragment | onze recensie]: 'Dat we de tragische afloop van hun levens kennen, maakt de briefwisseling spannend.' En: 'Prachtige brieven, maar wat een treurigheid.'
- Dirk Jan Arensman over Sally Rooneys Normale mensen [fragment | onze recensie | nog een recensie]: 'Het is kortom onmogelijk je niet bij dit paar betrokken te voelen. Dit is literatuur die je raakt.'
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
Arnold Heumakers bespreekt de recente vertaling van Julien Benda's Het verraad van de intellectuelen, en Thijs Kleinpastes inleiding bij deze uitgave. Hij is kritisch: 'Door Benda in te zetten tegen de Wildersen en de Baudets van deze wereld herhaalt Kleinpaste Benda’s verzet tegen de nationalisten van weleer. Een vorm van politieke instrumentalisering, die van meet af aan onzuiver uitpakt. Kleinpaste neemt van zijn onderwerp wat hij kan gebruiken en negeert of bagatelliseert de rest. Zo geef je jezelf altijd gelijk. En waar heb je Benda dan eigenlijk nog voor nodig? Is Benda met zijn "onmenselijkheid", zijn anti-Duitse bloeddorst en zijn eigen "verraad" niet eerder een ietwat beschamende bondgenoot die je beter op afstand zou kunnen houden?'
Thomas de Veen las Edzard Miks Mea culpa [fragment]. '[E]en van de kwaliteiten van de roman is de prettige onvoorspelbaarheid ervan. Die is ingegeven door de sterke verteltoon die Mik zijn personage gaf,' schrijft De Veen. En het is volgens hem 'ook helemaal een roman van deze tijd': 'Landman koestert de pijnlijke wittemannenneiging om zichzelf te beschouwen als verlicht ziener en voorbeeld, en dat gaat nog het meest ten koste van de Turkse Nederlanders, maar in feite van alle mensen in dit boek, inclusief hemzelf. Dat lijkt geen nieuw verhaal – maar zoals Mik het hier vertelt, zowel scherp als invoelend, is het dat wel.' Michel Krielaars recenseert Arno Geigers Onder de Drachenwand [fragment] en Paulus Hochgatterers De dag dat mijn grootvader een held was [fragment]. '[W]aar Hochgatterer schittert in compactheid, soberheid en een lineaire chronologie, blinkt Geiger uit in de uitvoerige en veelzijdige wijze waarop hij de geschiedenis vertelt van het oorlogsjaar 1944 in het dorp Mondsee aan het gelijknamige meer, aan de voet van de Drachenwand, een steile Alpenrots.'
Nynke van Verschuer wijdt een stuk aan New Dark Age van James Bridle. 'In zijn boek onderzoekt Bridle in vele, soms wat uitwaaierende voorbeelden, op welke manieren we vat kunnen krijgen op de ongrijpbare gestalte van de cloud. Hij levert geen gratuite cultuurkritiek, hij is niet zomaar een techpessimist die zich beklaagt over de macht van Google en Facebook. In New Dark Age probeert hij in kaart te brengen hoe we kunnen nadenken over allesbepalende hoeveelheden data, en het is daarmee niets minder dan een poging te zien wat het menselijke brein nog te bieden heeft tegenover de ongenaakbare rekenkracht van computers.' Van Mark Kranenburg verder een bespreking van Willem van Bennekoms Ed van Thijn. Leven als opdracht. 'Het interessante van het boek van Van Bennekom is dat hij op fijnzinnige wijze de waarnemingen van zijn hoofdpersoon corrigeert dan wel bijstuurt. En zo is het als het ware een leeswijzer bij de boeken en schrijfsels van Ed van Thijn,' merkt Kranenburg in het stuk op.
Bernard Hulsman sprak met Richard Sennett over diens Stadsleven [recensie]. 'Stadsleven is een pleidooi voor een open stad zonder harde grenzen die zorgen voor verdeeldheid. En ook voor een stad die kan veranderen en ruimte biedt aan onverwachte activiteiten. Zoals het negentiende-eeuwse Parijs, waar op de boulevards die baron Haussmann dwars door de oude, middeleeuwse stad liet aanleggen, onbedoeld terrasjes verschenen en het flaneren werd uitgevonden. Form follows function is het adagium van het modernisme, maar function follows form werkt veel beter,' aldus Sennett in het interview.
Korter:
- Mirjam Noorduijn over Imme Dros en Harrie Geelen, Van liefde & verlangen: '[Dros'] ritmische zinnen, waarin ze schijnbaar terloops alliteraties, klinkerrijm en herhalingen verwerkt, klinken als poëzie.'
- Sebastiaan Kort over Donald Niedekker, Wolken &c.: 'De kalme monotonie is zowel Niedekkers kracht als manco. Je raakt erdoor bedwelmd, maar het is op den duur ook wat voorspelbaar. [...] Maar laten we schrijvers als Niedekker (1963), wiens Oksana in 2017 op de shortlist van de Fintro Literatuurprijs stond, koesteren. Ik ken echt niemand die de stilte van een bibliotheekzaal, vol met lezers, zo liefdevol bezingt als hij. En hij heeft er nog gelijk mee ook.'
- Margot Dijkgraaf over Erik Orsenna, Twee zomers: 'een lichtelijk absurd, vrolijk en geestig pleidooi voor een open en nieuwsgierige manier van leven.'
- Marco Kamphuis over Joachim Meyerhoff, Zonder paniek geen paradijs: 'Meyerhoff (1967) is een zeer begenadigd verteller, dat toont hij in tragische en vooral in komische scènes en ook met onverwacht subtiele observaties. Na vier boeken wordt wel steeds duidelijker wat zijn zwakte is: zijn hyperbolische stijl is soms te veel van het goede en zijn neiging personages uit te vergroten werkt op het toneel waarschijnlijk beter dan in een roman.'
- Maarten Doorman over Alain Badiou en Jean-Luc Nancy, German Philosophy. A Dialogue: 'Filosofie richt zich op een publiek zonder daar echt mee in discussie te treden. Zij is begrijpelijk als rationeel vertoog, maar als communicatie onbegrijpelijk. Daar is dit boek al dan niet bedoeld een mooi voorbeeld van.'
- Maarten Huygen over Sanne Bloemink, Diagnosedrift: 'Diagnosedrift is vanuit de herkenbare praktijk geschreven en rijk aan interviews met deskundigen.'
- Dorine Schenk over Stefan Buijsmans Plussen en minnen (soms een 'verwarrende tekst [...] waar je eigenlijk alleen uitkomt als je de achterliggende wiskunde toch al begreep'), Gerardo Soto y Koelemeijers Wie is er bang voor wiskunde ('Aan de hand van voorbeelden wordt uitgelegd hoe wiskundige bewijzen in elkaar steken. Daarbij wordt gretig gebruik gemaakt van formules, die met middelbare school-kennis te volgen zijn.'), Alex van den Brandhofs Priemwoestijnen ('Als je er goed voor gaat zitten, kun je meegenomen worden in het samenvallen van de puzzelstukjes van een deel van een wiskundig bewijs.') en Sanne Blauws Het bestverkochte boek ooit (met deze titel) ('Hoe mooi en objectief cijfers soms ook lijken, je kan er ook goed mee liegen, is haar boodschap. In fijne verhalen legt ze uit waar het misgaat.')
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
Dichters en denkers staat deze week geheel in het teken van Joan Didion. Joost de Vries levert een stuk over het oeuvre van Didion, waarin onder andere haar The Year of Magical Thinking aan bod komt. In dat boek combineerde ze volgens De Vries ‘de geliefde autobiografische toon van de gevoelige essays als Goodbye to All That met de analytische blik van de latere jaren, het was zowel cerebraal als emotioneel’. Marja Pruis schrijft over de aantrekkingskracht die van Didion uitgaat en noemt in haar essay onder meer de studies Sharp: The Women Who Made an Art of Having an Opinion van Michelle Dean (‘Uit het hoofdstuk dat ze aan Didion wijdt, rijst het beeld op van een schrijver die uitgroeide tot de stem van haar generatie vrouwen, omdat het leek of ze hun intiemste gedachten articuleerde. Tegelijk was ze een vernieuwend en gevreesd filmcritica, die een oog bleek te hebben voor briljante momenten in zogenaamde trash.) en Tough Enough van Deborah Nelson (‘De kunst van het beheerst uitleveren van het zelf, oftewel het ‘composing herself’, staat centraal in het academische Though Enough, waarin Deborah Nelson het werk van Didion analyseert in vergelijking met dat van Diane Arbus, Hannah Arendt, Mary McCarthy, Susan Sontag en Simone Weil.’)
Irene van der Linde wijdt een bespreking aan Didions Salvador. ‘Haar reportages zijn intussen soms gedateerd, omdat het ook momentopnamen zijn, maar haar fenomenale stijl maakt dat het boek zijn tijd makkelijk overleeft,’ merkt ze onder meer op. Philip Huff recenseert Slouching Towards Bethlehem. ‘Kort gezegd is Didions werk een studie van hoe mensen tekortkomen of, zachtmoediger gezegd, zichzelf tekortdoen. Slouching Towards Bethlehem is zowel het startschot als het hoogtepunt van een schrijverschap dat dit onderzoekt,’ vindt hij. Stephan Sanders schrijft over Didions verhouding tot politiek. ‘Er zijn analisten die met terugwerkende kracht menen dat Didion met haar fijnzinnige politieke essays het braakliggende terrein heeft beschreven waar Donald Trump gebruik van heeft gemaakt. In ieder geval heeft zij vijftien jaar geleden al haarscherp gezien dat de naar binnen gerichte ‘business as usual’-politiek grote gevaren in zich droeg,’ merkt Sanders in het stuk op. En Jan Postma las South and West: From a Notebook, ‘bijzonder omdat het de documentatie van Didions tekortschieten is. Een mislukking die zonder schaamte wordt getoond'.
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
