De eerste zin van Gabriel Chevalliers Heldenangst, vertaald door Prescilla van Zoest

Het verhaal begint in de zomer van 1914. Alle tekenen wijzen erop dat de oorlog op uitbreken staat, maar de meeste mensen doen liever alsof er niets aan de hand is. Als ze de mogelijkheid van een oorlog al serieus nemen, dan gaan ze er gemakshalve maar vanuit dat deze 'daarginds' zal worden uitgevochten, en niet 'hier'. In de oorspronkelijke tekst van Heldenangst (La Peur) luidt de eerste zin:

Le feu couvait déjà dans les bas-fonds de l'Europe, et la France insouciante, en toilettes claires, en chapeaux de paille et pantalons de flanelle, bouclait ses bagages pour partir en vacances.
De brand smeulde al diep in Europa, en het zorgeloze Frankrijk, in lichte jurkjes, strohoeden en flanellen pantalons, pakte zijn koffers om met vakantie te gaan.

De schrijver brengt in één simpele maar doeltreffende zin een historisch beladen episode tot leven. Het beeld ontstaat door zorgvuldig gekozen woorden, die elk een eigen kleur hebben en daarmee de sfeer aangeven. Bij het vertalen moet gestreefd worden naar dezelfde eenvoud, en overeenkomstige woordkleuren. Doordat woorden zo verweven zijn met hun betekenis hebben ze, wanneer ze gedrukt staan, visueel al een bepaalde geladenheid. De impact daarvan is groter wanneer de schrijver ze 'optilt', door er weinig andere woorden omheen te plaatsen.

Het woord 'feu' aan het begin van de zin heb ik niet vertaald met 'vuur', maar met 'brand', want 'brand' voelt ook aan als 'ramp' — het woord 'wereldbrand' is niet ver weg. Dan 'diep in Europa', waarin het 'diep' ook suggereert dat het gaat om iets hardnekkigs, onstuitbaars, en 'smeulen', dat iets dreigends heeft. Na de onheilspellende mededeling in het begin van de zin volgt in één adem 'het zorgeloze Frankrijk'. 'Het Frankrijk' roept een beeld op van Frankrijk als geheel (de massa), maar door het meervoud van de 'jurkjes, strohoeden en pantalons' denk je ook aan de individuele mensen.
Ze zijn 'clair', letterlijk 'licht van kleur', maar een mooie bijkomstigheid is dat in het Nederlands het 'lichte' van de jurkjes ook een beetje de associatie wekt met 'lichtzinnig, onnadenkend'. Door 'toilettes' te vertalen met 'jurkjes' benadruk ik dit nog. En een laatste vertaalbeslissing: 'en toilettes claires, en chapeaux de paille et pantalons de flanelle' - het voorzetsel 'en' kan in het Frans zowel bij de jurkjes als bij de strohoeden gebruikt worden. In het Nederlands kun je dat eigenlijk niet letterlijk overnemen, maar toch heb ik het gedaan, omdat ik de eenvoud van de zin niet wilde bederven door verschillende voorzetsels te gebruiken, of door de constructie te veranderen.

Prescilla van Zoest vertaalde eerder Jean Mattern en Alain Montandon.