De eerste zin van Laurent Graffs Je laatste foto, vertaald door Han Meyer

J’ai cessé de prendre des photos il y a vingt ans, après la mort de M. J’avais à l’époque un Mamiya 35 mm de bonne tenue ; je faisais uniquement de la couleur. Je remplissais des albums entiers.
Twintig jaar geleden ben ik gestopt met fotograferen, na de dood van M. Ik had toen een Mamiya kleinbeeld, in uitstekende staat; ik werkte alleen in kleur. Ik vulde hele albums.

Waarom heb ik de volgorde in de eerste zin veranderd? Goede vraag. Ik denk omdat voor mijn gevoel het herhaalde ‘Ik’ aan het begin van de eerste zinnen een tikje meer staccato klonk dan het Franse ‘Je’, dat bovendien nog kon samensmelten met de eerste klinker van het volgende woord.

Laurent Graff is een schrijver die er niet om heen draait. Zijn zinnen zijn direct en simpel. Verraderlijk simpel, merk je al gauw als je verder leest. ‘Zo eenvoudig kan het leven toch niet zijn’, dat is ongeveer het gevoel dat de lezer bekruipt. En het is of de schrijver je uitdaagt om het dan maar eens anders te formuleren, om verslag te doen van het leven in al zijn diepte en complexiteit, maar wel helder a.u.b. en ondubbelzinnig. [Graff doet in dat opzicht een beetje denken aan Wittgenstein, die, zoals ik het begrijp, ook probeerde zo precies mogelijk te formuleren wat er te formuleren viel, om vervolgens te concluderen dat het dus ging om de rest, om datgene wat niet in klare, logische taal viel te vatten.]

Sommige teksten lijken zichzelf te vertalen: je leest een zin van het origineel en de vertaling springt in je hoofd. Bij herlezing valt dat wel eens tegen, maar toch. Bij Graff is dat in mijn ervaring zelden of nooit het geval. Het is of elke zin is voorzien van een waarschuwingssignaal: ‘Pas op, het lijkt simpel, maar het moet precies op deze manier.’ Schaatsen op dun ijs: bij elke misslag dreig je erdoorheen te zakken. Het ritme, de adem van de schrijver, is van essentieel belang. Graff is een van die schrijvers die je dwingen tot een heel precies, rustig leestempo.

In dit verhaal vallen vorm en inhoud op een treffende manier samen. Zoals de eerste zin al suggereert, heeft de ik-figuur zijn grote liefde verloren. Wat blijft er dan over? Veel: een carrière, reizen, veel seksuele relaties, reizen. Maar geen foto’s meer. Je kunt niet zeggen dat deze Alain Neigel iets mist, maar alles heeft iets karigs. Een leven in zwart-wit. Deelname aan het spel ‘Je laatste foto’ confronteert hem met wat er aan schort. Na afloop neemt hij zijn oude leventje weer op. Want het is nu eenmaal niet anders. Dit is wat er geleefd kan worden, dit is wat er geformuleerd kan worden. Daarachter ligt wat wellicht de echte inhoud is, of zou moeten zijn, datgene wat alles de moeite waard maakt. Maar dat is helaas niet vast te leggen in foto’s of taal. [Of is dit onzin? Is die ‘echte inhoud’ een fantasie, een pathetische poging om de ongrijpbare, biologische levenswil, te vertalen in een complex van verzinsels, gedachten en gevoelens?]

Jazeker, er gaat wat door een vertaler heen. Ondertussen blijft het gewoon zwoegen, in het volle besef dat het nooit perfect wordt. Iedere vertaling is een benadering en in absolute termen een mislukking. Het is niet voor niets dat wat oudere meesterwerken steeds een nieuwe vertaling behoeven, geacht worden te behoeven, terwijl het origineel onaantastbaar is, zolang de schrijver er geen wijzigingen in aanbrengt.

Geen reden om niet elke dag weer vol goede moed aan de slag te gaan, dat besef dat een relatieve mislukking onvermijdelijk is. Een atleet zal blijven trainen en proberen, ook al heeft hij goede gronden om te vermoeden dat een honderd meter in 0.00 seconden niet haalbaar is.