De eerste zin van Victor Segalens Brieven uit China, vertaald door Maarten Elzinga en Mark Leenhouts
24 december 2010Net als Slauerhoff was de Fransman Victor Segalen marinearts en dichter, met een passie voor het Verre Oosten. In april 1909 vertrok hij als leerling-tolk Chinees per boot naar China. Vanuit Peking ondernam hij samen met zijn vriend Gilbert de Voisins een avontuurlijke reis door de Chinese binnenlanden. Hij kwam er niet als toerist maar wilde zich verdiepen in het volslagen Andere van de Chinese cultuur, ondanks én juist in het besef van de onbereikbaarheid van dat Andere. Maarten Elzinga en Mark Leenhouts vertaalden Brieven uit China, en we vroegen hun om hun vertaling van de eerste zin toe te lichten. Mark Leenhouts schreef ons namens hen beiden.
Marseille, une heure, 24 avril 1909
Mavone bien aimée tu as été hier plus belle que tu ne pouvais raisonnablement l’être.
Marseille, één uur, 24 april 1909
Mijn liefste Mavone je was gisteren mooier dan je redelijkerwijs had kunnen zijn.
Ongelofelijk: een briefwisseling tussen man en vrouw, zij in Frankrijk, hij in China – dat in die tijd nog heel wat verder weg lag dan tegenwoordig – en dan zo beginnen. Maar het is werkelijk de allereerste zin van de allereerste brief die Victor Segalen na vertrek aan zijn Yvonne schreef. De dag ervoor, op 23 april, hadden ze afscheid genomen in Parijs, vanwaar Victor de trein naar Marseille nam om daar de volgende dag aan boord te gaan van de mailboot naar Shanghai – een overtocht die alleen al een maand zou duren. Er volgden nog 64 brieven, totdat Yvonne zich bijna een jaar later, in april 1910, bij hem voegde in Peking.
De zin maakt meteen duidelijk dat de Brieven uit China liefdesbrieven zijn, die direct en indirect een levendig beeld geven van de amoureuze en intellectuele verhouding tussen de twee. Zeker, de brieven laten zich lezen als een reisverslag en bieden tevens een kijkje in Segalens literaire keuken; onvermoeibaar noteert hij zijn invallen voor boeken, als het uitkomt zelfs te paard, op de grote trektocht die hij later door het destijds tamelijk onverkende binnenland van China onderneemt. Maar het voornaamste is dat hij dat alles in eerste instantie deelt met zijn ‘Mavone’.
Er zit ook al meteen een typisch segalenniaanse wending in de eerste zin: wat doet dat ‘redelijkerwijs’ daar, in ‘mooier dan je redelijkerwijs had kunnen zijn’? De tweede en derde zin bieden uitkomst:
Je t’aurais pardonné toutes les defaillances. J’aime infiniment que tu ne les aies pas eues.
Ik zou je alle zwakheden hebben vergeven. Maar je was sterk, en dat doet me oneindig goed.
‘Onder de omstandigheden,’ had een ander daar misschien geschreven, maar Segalen is een eigenwijs stilist, die het liever wat korter en beslister zegt.
Lastig te vertalen is Segalen om die eigenzinnigheid zeker, al valt het in deze openingszinnen nog wel mee. De eerste zin rolde er net zo natuurlijk uit als Segalen hem ‘onder de omstandigheden’ had kunnen neerpennen. Misschien dat er in een eerste versie nog ‘Mavone mijn liefste’ aan het begin stond, maar dat ‘bien aimée’ staat er in het Frans altijd achter, en in het Nederlands klinkt het ook te gedragen.
De tweede zin: geen probleem. Maar de derde, tja, daarin zou ‘het deed me oneindig goed dat je er geen hebt gehad’, of iets dergelijks, toch echt geen goed Nederlands zijn geweest. Op zoek dus naar iets even korts en beslists – net als bij ‘redelijkerwijs’. Het resultaat, ‘maar je was sterk’, wijkt woordelijk misschien wat af, maar volgens Maarten Elzinga en mij is het Segalen ten voeten uit.
Mark Leenhouts vertaalde eerder Mijn leven als keizer van Sue Tong en Pai Hsien-Yungs Jongens van glas.
Maarten Elzinga vertaalde eerder o.a. In het café van de verloren jeugd van Patrick Modiano,
