De eerste zin van Cristovão Tezza's Een emotionele fout, vertaald door Arie Pos

Cometi um erro emocional, Beatriz se imaginou contando à amiga dois dias depois — foi o que ele disse assim que abri a porta, o tom de voz neutro, alguém que parecia falar de uma avaliação da Bolsa, avançando sem me olhar como se já conhecesse o apartamento, dando dois, três, quatro passos até a pequena mesa adiante em que esbarrou por acaso, depositando ali o vinho com a mão direita e a pasta de textos com a esquerda (e ela se viu desarmada no meio de três sinais contraditórios, o erro, o vinho, o texto, mais a espécie de invasão de alguém que está à vontade — o que ela havia sonhado, Beatriz teria de confessar à amiga, e ambas achariam graça da ideia — à vontade, mas não do modo correto) e Beatriz fechou a porta devagar com um sorriso de quem se vê imersa na ironia, e isso é bom; e se virou para escutar o resto, agora vendo-o com as mãos livres, a silhueta contra a luz, os braços brevemente desamparados daquele homem magro:
— Eu me apaixonei por você.
Ik heb een emotionele fout gemaakt, stelde Beatriz zich voor twee dagen later aan haar vriendin te vertellen – dat was wat hij zei toen ik de deur opendeed, op de neutrale toon van iemand die het over een beursnotering leek te hebben, en zonder me aan te kijken liep hij door alsof hij het appartement al kende, twee, drie, vier stappen tot hij op de kleine tafel stuitte, waarop hij met zijn rechterhand de fles wijn neerzette en met zijn linkerhand de map met teksten neerlegde (en ze stond onthand temidden van drie tegenstrijdige signalen, de fout, de wijn, de tekst, en daarbij het soort invasie van iemand die doet alsof hij thuis is – zoals ze had gedroomd, zou Beatriz aan haar vriendin bekennen, en beiden zouden het een grappig idee vinden – alsof hij thuis is, maar op de verkeerde manier) en Beatriz sloot langzaam de deur met de glimlach van iemand die zich ondergedompeld voelt in de ironie van het geval, en dat is niet onprettig; en ze draaide zich om om de rest te horen, zag hem nu met vrije handen staan, het silhouet tegen het licht, de voor korte tijd doelloze armen van die magere man: ‘Ik ben verliefd op je geworden.’

Een alinealange openingszin (voor de statistiek: 180 woorden in het origineel; 205 in vertaling) met meteen vanaf het begin een heel fraaie spanningsboog — hoe zit dat met die emotionele fout? — en precies aan het eind het allerminst verlossende woord – hij is verliefd geworden. Daarmee is de toon gezet voor een lange, ongemakkelijke en enerverende avond die een zakelijke werkbespreking had moeten zijn tussen de vastgelopen successchrijver Paulo Donetti en zijn bewonderaarster en redactrice in spe Beatriz. Ze hebben elkaar de avond tevoren voor het eerst ontmoet, blijkt later.

Het is een mooie zin en zo te zien heeft de Braziliaanse auteur er flink zijn best op gedaan, zoals dat bij eerste zinnen hoort. Zo’n zorgvuldig geconstrueerde binnenkomer is een feest voor de vertaler en ik zette er met plezier mijn tanden in. Lange zinnen zijn in het Portugees, ook in het Braziliaanse Portugees van deze roman, een stuk gewoner dan in het Nederlands. Maar dat neemt niet weg dat deze openingszin ook in het origineel een verre van gewone zin is. De literaire stilering is kenmerkend voor boek en auteur. Zo’n zin in stukken hakken omdat het in het Nederlands vlotter leest zou de eigenheid van de tekst aantasten en in dit geval ook het effect van de zin bederven. Dat was geen optie. De zin moest intact blijven maar in het Nederlands wel zo lezen dat een lezer nauwelijks merkt dat zij/hij een extreem lange zin leest. Hoe natuurlijker de zin, hoe langer de lezer bij de les blijft.

Eerst moesten de vijf in het Nederlands weinig gebruikelijke gerúndios (onvoltooide deelwoorden: contando, avançando, dando, depositando, vendo) door courantere constructies worden vervangen. Maar die gerúndios zorgen voor houvast en de Nederlandse lezer kan best wat houvast gebruiken om de lange zin soepel te lezen. Daar hebben we, zoals in het origineel, natuurlijk komma’s, puntkomma’s en gedachtenstreepjes voor, maar dat leek me niet genoeg. De afzonderlijke zinsfragmenten moesten een afgeronde indruk maken. Dat lukte aardig door in de eerste twee bijzinnen ‘te vertellen’ en ‘leek te hebben’ achteraan te zetten. Dat levert een prettig ritme op en zorgt voor een natuurlijke afsluiting. Ritme is belangrijk in zo’n lange zin, maar het moet wel gevarieerd worden om te voorkomen dat de lezer in slaap valt of zich begint te ergeren aan een monotone dreun. Het origineel is mooi gevarieerd, zodat er suggesties genoeg waren voor de vertaling.

Door beknopter te formuleren kon ik hier en daar wendingen en versnellingen wat meer accentueren wanneer ik ergens anders meer woorden nodig had. Zo werd ‘avançando ... por acaso’ (‘doorlopend zonder me aan te kijken ..., twee, drie, vier stappen doend tot hij bij toeval tegen de kleine tafel verderop aan liep’): ‘en zonder me aan te kijken liep hij door ..., twee, drie, vier stappen tot hij op de kleine tafel stuitte’. Op die manier kon ik de verlenging in het vervolg van de zin compenseren, waar één woord (‘depositando’: deponerend) betrekking heeft op een fles en een map teksten, zodat in vertaling de opsplitsing in ‘neerzetten’ en ‘neerleggen’ nodig was.

Naast een gevarieerd ritme is ook een prettige klankvariatie belangrijk. Daarom las ik de zin nog een paar keer hardop en bracht ik een paar wijzigingen aan tot het geheel naar mijn idee liep als een trein en klonk als een klok. Ja, een mooie openingszin. Met dank aan Cristovão Tezza. Van een goede schrijver krijg je als vertaler veel moois cadeau.

Arie Pos vertaalde eerder werk van Jorge de Sena, José Cardoso Pires, J. Rentes de Carvalho en recentelijk Joana Serrado uit het Portugees, en boeken van Jeroen Brouwers, Hella Haase, Cees Nooteboom en Arnon Grunberg naar het Portugees.

Auteursportret © Guilherme Pupo