De eerste twee zinnen van Sehr geehrter Herr M., vertaald door Christiane Kuby & Herbert Post

Geachte heer M.,

Ik wil beginnen met u te zeggen dat het inmiddels beter met mij gaat. Ik doe dat omdat u waarschijnlijk helemaal niet weet dat het ooit slechter met mij is gegaan.

Sehr geehrter Herr M.,

als Erstes möchte ich Ihnen mitteilen, dass es mir inzwischen besser geht. Das tue ich, weil Sie wahrscheinlich gar nicht wissen, dass es mir jemals schlechter gegangen ist.

Hoewel

De roman begint met een brief aan de heer M., geschreven door zijn onderbuurman. De heer M., dat wordt al snel duidelijk, is een zeer bekende, maar inmiddels ook bejaarde Nederlandse schrijver met een veel te jonge vrouw en een dochtertje van nog geen vier jaar. Herman Koch houdt de lezer op het puntje van zijn stoel, steeds ben je benieuwd hoe het verder gaat, je wilt begrijpen wat er gaande is, en wat de drijfveer van de protagonisten is. Het perspectief wisselt regelmatig, en ook wat tijd betreft springt de roman heen en weer.

Een docent is verdwenen, mogelijk vermoord door twee leerlingen uit zijn klas, M. heeft er een roman over geschreven, Afrekening, het werd een bestseller. Dat is inmiddels veertig jaar geleden, wat heeft die onderbuurman ermee te maken, wat heeft M. verzonnen, en wat is er nou echt gebeurd?

De briefschrijver valt met meteen de deur in huis: Hij vertelt, ongevraagd, dat het ‘inmiddels’ weer beter met hem gaat, en hij legt ook uit waarom hij dat doet: omdat de geadresseerde waarschijnlijk helemaal niet weet dat het ooit slechter met hem ging. Een raar begin van een brief. Een onlogische gedachte, vonden mijn co-vertaler en ik. Waarom zegt hij niet: Ik schrijf u dit, hoewel u helemaal niet weet dat het ooit slechter met me ging? Omdat wij dat logischer hadden gevonden, vertaalden we eerst:

‘Das tue ich, obwohl Sie wahrscheinlich gar nicht wissen, dass es mir jemals schlechter gegangen ist.’

Omdat

Want deze onderbuurman is een man die zich opdringt, die zich ongevraagd met het leven van de heer M., en misschien ook anderen, bemoeit. Hij wil per se dat M. begrijpt dat het ooit slecht met hem ging … Natuurlijk wil je als lezer weten waarom dat zo is, heeft hij er soms een reden voor, en in hoeverre ging het slecht met hem, wat is er gebeurd, en heeft M. daar mee te maken? Herman Koch is een meester in het opwerpen van dit soort vraagen, ze duwen de roman voort, en de lezer eveneens. Soms krijg je een antwoord, soms blijkt het om losse draadjes te gaan, draadjes zoals er eentje op de cover te zien is: wat zit er in die envelop, vraag je je af, worden de raadsels opgelost, of blijf je met onbeantwoorde vragen zitten?

De schrijver van de brief, begrepen we gaandeweg, verontschuldigt zich niet bij M. voor zijn opdringerigheid – dat zou in het woordje hoewel kunnen zitten – in tegendeel: Hij neemt hem kwalijk dat hij niet op de hoogte was van het feit dat het slecht met hem ging, dus schrijft hij hem omdat hij dit niet wist. Omdat hij ervan op de hoogte gebracht moet worden. Is het zijn bedoeling dat M. zich schuldig gaat voelen? Gaat hij wraak nemen voor iets?

Uiteindelijk hebben we dus gekozen voor de getrouwe vertaling ‘weil’:

‘Das tue ich, weil Sie wahrscheinlich gar nicht wissen, dass es mir jemals schlechter gegangen ist.’

Daar zit in feite al de hele woede van een mislukt leven in die, zoals later zal blijken, de drijfveer van het boek is – ook al blijft het raden naar de precieze invulling ervan. Herman Koch weet als geen ander met suggesties te werken die de fantasie van de lezer op gang brengen. 

Christiane Kuby vertaalde van Herman Koch eerder Sommerhaus mit Swimmingpool en Odessa Star, en werk van Kader Abdolah, Jeroen Brouwers, Stephan Enter, Carl Friedman, Robert Haasnoot, Tomas Lieske en Helga Ruebsamen. Samen met Herbert Post vertaalde ze onder anderen Iki Freud, Peter Terrin, Jan Verplaetse en Josha Zwaan. Post vertaalde daarnaast solo werk van Ida Gerhardt.