De eerste zin van Gerbrand Bakkers Juin, vertaald door Françoise Antoine

Bijna in Slootdorp,' zegt de chauffeur. 'Daar wordt u overgedragen aan een nieuwe burgemeester.
On arrive à Slootdorp, dit le chauffeur. Là, vous serez prise en charge par un nouveau bourgmestre.

Eerste zin en de keuzes beginnen al. Talloze keuzes. 'Bijna in Slootdorp', zegt de chauffeur. Zonder werkwoord. Is het wel een keurige manier voor een chauffeur om zich zo uit te drukken, vraag ik me af. Klinkt dat niet een beetje familiair ? Ik kon geen Frans equivalent vinden ('bientôt à Sloopdorp'? 'presque à Slootdorp'?) en heb dus het werkwoord weer ingevoerd. 'On arrive à Slootdorp' vond ik natuurlijker klinken - wel met on, een onzijdig persoonlijk voornaamwoord dat vlotter en familiairder is dan een nous (we).

Tegen wie heeft de chauffeur het eigenlijk? In het Nederlands komen we er in de tweede zin achter dat hij zich tot een vrouw richt ('Ze kijkt naar buiten'). De Franse lezer zal het echter onmiddellijk weten, dankzij het voltooid deelwoord prise (overgedragen), dat noodzakelijkerwijs in geslacht moet overeenstemmen met het onderwerp 'u'.

De chauffeur en koningin Juliana

Zowel de Franse als de Nederlandse lezer zullen niettemin nog even moeten wachten voordat ze begrijpen dat de chauffeur koningin Juliana aanspreekt. Voor de Nederlandse lezer, die de naam van de hofdame van de koningin Juliana vermoedelijk wel kent, zal het misschien iets eerder duidelijk zijn, als vier zinnen later gezegd wordt dat het uitzicht aan haar rechterzijde gedeeltelijk wordt ontnomen door C.E.B. Roëll. De Franse lezer (zonder Internet) blijft in het ongewisse, ook wanneer er sprake is van de 'tamelijk vroege start op Soestdijk'. Dat het over de koningin gaat zal de Franse lezer pas duidelijk worden op de tweede pagina, als 'de toespraak van de burgemeester grotendeels aan haar voorbijgaat, omdat ze vooruitdenkt naar vanavond, naar de Piet Hein': tegenover de Franse lezer heb ik me verplicht gevoeld om er iets aan toe te voegen, namelijk 'le Piet Hein, leur yacht royal'.

'Daar wordt u overgedragen aan een nieuwe burgemeester.' Overgedragen. Wat een rare woordkeuze. Een bezitting of een functie worden overgedragen. Maar een persoon (sterker nog: een koningin)? Wordt ermee gesuggereerd dat ze als een pakje behandeld en overhandigd wordt? Ik heb geprobeerd het zo goed mogelijk weer te geven met een uitdrukking die zowel gebruikt wordt voor personen als voorwerpen. Die uitdrukkingswijze geeft me opnieuw het gevoel dat er een zekere familiariteit of lichte ironie schuilt achter die woorden, en dat wordt enkele zinnen later ook bevestigd:

Als ze haar sigaret aansteekt en diep inhaleert, ziet ze de ogen van de chauffeur oplichten in de achteruitkijkspiegel. Ze weet dat hij ook graag een sigaretje op zou steken, en als Roëll niet in de wagen had gezeten, was dat ook gebeurd.' […] 'Als ze weer instapt, en daarbij de chauffeur niet vergeet aan te kijken omdat hij er steevast een soort amateurtoneelachtige gebeurtenis van maakt, ziet ze op de achterbank haar leren handschoenen liggen.

Zonder twijfel heerst er tussen die twee een zekere verstandhouding. Koningin Juliana stond overigens bekend als een zeer benaderbaar persoon, dicht bij de mensen, zonder enige aanstellerij, wat blijkt uit het hele eerste hoofdstuk dat aan haar is gewijd. 'Zei hij nu geen 'majesteit'? Zelfs niet 'mevrouw'?', vraagt ze zich af als de burgemeester Omta haar groet met een eenvoudige 'Welkom in de gemeente Wieringermeer'. En dat vindt ze juist perfect: 'Kijk, zo'n man, die kun je erbij hebben. Geen gezeur, geen getreuzel….'

Maire of bourgmestre?

Vervolgens komt de 'nieuwe burgemeester' in beeld. Voor het bijvoeglijk naamwoord 'nieuw' had ik autre kunnen kiezen (een andere burgemeester), maar ik vertaalde het uiteindelijk letterlijk - terecht? Wat betreft de burgemeester zelf zou de meest voor de hand liggende vertaling maire zijn geweest. Maar het woord bourgmestre bestaat ook in het Frans (ook al wordt het alleen in België gebruikt) en heeft dezelfde functie. Zo ben ik op het (goede?) idee gekomen om het woord bourgmestre over te nemen, om daarmee een zekere vreemdheid te behouden en de lezer te laten voelen dat het verhaal zich afspeelt in het buitenland.

Die eerste zin is tenslotte zeer representatief voor de rest van de roman : eenvoudige woorden en een laconieke toon die veel ongezegd laat - een stil en verscheurend lijden.

Françoise Antoine vertaalt literatuur uit het Nederlands en uit het Italiaans. Ze heeft twee boeken vertaald uit het Italiaans: La contagion van Walter Siti en Par la haute mer ouverte van Eugenio Scalfari. Juin van Gerbrand Bakker is haar eerste vertaling uit het Nederlands.