De eerste zin van Maja Lundes De geschiedenis van de bijen, vertaald door Lammie Post-Oostenbrink

Som forvokste fugler balanserte vi på hver vår gren, med en plastbeholder in den ene hånden og en fjærbørste in den andre.
Als misvormde vogels balanceerden we ieder op een tak, met een plastic emmertje in de ene hand en een verenborstel in de andere.

Zo begint De geschiedenis van de bijen en ik heb nu al spierpijn. Dat zal menig lezer verbazen, vertalen is toch een zittend beroep? Nou, voor mij niet. Laat me het uitleggen.

De eerste drie bladzijden uit het eerste hoofdstuk zijn een acrobatische tour de force. Maja Lunde beschrijft hoe Tao, een van de drie hoofdpersonen uit het boek, als bestuifster aan het werk is in een perenboom. Moeizaam - ze is nogal onhandig - probeert ze met de hand alle bloesem in haar perenboom te bestuiven, waarbij ze vooral moet zien te voorkomen dat de takken breken. Want wie breekt, betaalt. Ook in het China van 2098. Het is dus belangrijk dat de lezer vóélt dat het haar moeite kost. En dus moet ik in de benen komen en Tao nadoen. Niet letterlijk, boompje klimmen is al jaren niet meer mijn ding, maar met een krukje of gewoon op de tenen kom ik al een heel eind. Het helpt niet altijd, maar vaak is het genoeg om te snappen wat er gebeurt en hoe ik het zou kunnen vertalen.

Een tank, beker of emmer?

Als ik dat achter de rug heb, komen de details. Het meeste in de eerste zin spreekt voor zich, ik heb alleen moeite met een paar woorden. Ik begin met plastbeholder. Ik weet wat het is, een plastic ding waar het stuifmeel in zit; ik moet een goede vervanger voor beholder vinden. Het woordenboek zegt 'tank'. Da's niks. Ik begin in plaats daarvan met 'beker'. Klinkt als een goede oplossing, het dekt de lading. Maar als ik mijn ogen dichtdoe en probeer voor me te zien hoe Tao met een plastic beker in haar hand omhoog klimt, vind ik het toch niets. Je kan toch niet klimmen met een beker in je hand zonder dat al dat kostbare stuifmeel eruit valt? Er moet een handvat aan zitten. Een emmertje dus.

Voelen, ruiken, proeven, zien

Vervolgens worstel ik wat met fjærbørste. Een verenborstel. Logisch, verderop vertelt Tao ook dat de veren afkomstig zijn van een bepaald soort kippen. Toch krijg ik er een plumeau-achtig beeld bij dat me eerder doet denken aan de voorjaarsschoonmaak en dat voelt niet goed. Googlen maar (hoe vertalers zich ooit zonder het internet hebben weten te redden, Joost mag het weten) en na een tijdje plaatjes kijken kom ik tot de conclusie dat het toch het goede woord is.

Als laatste is forvokste aan de beurt. Als je het letterlijk vertaalt staat er 'vergroeid', maar dat woord vind ik beter passen bij een plant of een boom dan bij een vogel. Wederom kom ik in de benen. Hoe ziet een misvormde vogel eruit? Ik wring me in allerlei bochten, maar ik voel me niet vergroeid. Ik voel me anders, maar ik kan niet op het woord komen. Mijn Noorse digiwoordenboek stuurt me van forvokste naar misdanna, dat 'misvormd' betekent en dat is 'm.

Ik hoop dat u nu begrijpt dat vertalen voor mij niet alleen een kwestie van 'een woordje van de ene taal naar de andere ombuigen' is, maar vooral een kwestie van voelen, ruiken, proeven, zien. En daar krijg je soms spierpijn van. Wat betreft de eerste zin: missie geslaagd. Nu de rest van het boek nog.

Lammie Post-Oostenbrink vertaalt uit het Zweeds, Deens en Noors. Onlangs verscheen haar Nederlandse vertaling Het glazen huis (Glashuset) van Leonora Christina Skov.