De eerste zin van Dulce Maria Cardoso's Keerzijde, vertaald door Harrie Lemmens

– A ideia há-de surgir quando menos espero – diz Alice –, é sempre assim. Não posso exasperar-me.
‘Ik krijg beslist een idee als ik het het minst verwacht,’ zegt Alice, ‘zo gaat het altijd. Ik moet gewoon rustig blijven.’

Een heel banaal zinnetje. Niet bloemrijk, niet experimenteel, niet barok, niet langgerekt of juist elliptisch kort, niet hermetisch of cryptisch. Een overpeinzing, meer niet. Maar wat een inhoud! Wat een informatie! De lezer weet onmiddellijk een paar dingen en wil tegelijkertijd andere dingen weten.

Wat weten we? Hier is iemand aan het piekeren. Een vrouw. Alice. Ze komt ergens niet uit en wordt al een beetje nerveus, maar ze heeft dat vaker bij de hand gehad (‘zo gaat het altijd’) en lost het blijkbaar altijd op: ‘há-de’ drukt een rotsvaste overtuiging uit, vandaar ‘beslist’, een woord waarmee je jezelf zekerheid aanpraat. Ze spreekt zichzelf moed in: ‘Ik moet gewoon rustig blijven.’ (‘Exasperar-se’ is ‘zich opwinden’, letterlijk ‘ik mag me niet opwinden’, maar ‘rustig blijven’ – laten we zeggen een positieve formulering van hetzelfde gedrag – sluit beter aan bij ‘beslist’.) Uit het feit dat ze zich moed inspreekt (hardop? zacht? in zichzelf) mogen we afleiden dat ze alleen is. En waarschijnlijk ook niet meer piepjong (‘als ik het het minst verwacht’, ‘altijd’, ‘gewoon’ -  het drukt allemaal ervaring uit, ze weet hoe het gaat).

Wat willen we weten? Wie is die vrouw? Het lijkt alsof ze ergens zit. Klopt dat? Wat voor idee moet ze krijgen? Waarom is ze zenuwachtig? Het is blijkbaar belangrijk en dringend, maar waarom? Gaat het om haar werk?

Zoveel informatie stoppen in eenvoudige taal, in een  zinnetje van niets. Als je dat kunt, ben je een groot schrijver. En dat is Dulce Maria Cardoso (1964), ze heeft het al eerder bewezen met Violeta en de engelen, waarmee ze de literatuurprijs van de Europese Unie won. Terwijl dat een lange innerlijke monoloog was, hanteert ze in deze derde roman het procedé van de telenovela, de Braziliaanse en inmiddels ook Portugese variant van de soap.  Alle ingrediënten zijn aanwezig: een rijke familie, dienstboden, buitenechtelijke verhoudingen, liefde en verliefdheid.

Heel banaal ja, maar wat Dulce Maria Cardoso ermee doet, verheft het tot geweldige literatuur die vragen stelt over zaken als macht en misbruik, geluk en onvermogen, de keerzijde, met andere woorden, van de sprookjeswereld die zo vals getoond wordt op het scherm en waar miljoenen in zwelgen. Ze doet dat echter niet ironisch of hooghartig, eerder nuchter en met mededogen en inlevingsvermogen. Ze maakt allerlei verborgen dingen duidelijk door alleen de oppervlakte, de verschijningsvorm te beschrijven, en wel op zo’n manier dat je als lezer een draai maakt. Ze grijpt je, maar doet dat zonder het eigenlijk zelf te doen: het is de lezer die zichzelf grijpt, als je dat zo kunt stellen. En dat bereiken is knap en vergt een grote vaardigheid en veel talent.

Harrie Lemmens studeerde Nederlands in Nijmegen. Hij woonde en werkte achtereenvolgens in Oost-Berlijn, Lissabon, Nijmegen, Brussel en Almere en vertaalde proza en poëzie uit het Duits, Engels, Spaans en vooral Portugees, onder andere van Pessoa, Saramago, Lispector, Lobo Antunes en João Ubaldo Ribeiro. Eerder lichtte hij zijn vertalingen van José Eduardo Agualusa's Een algemene theorie van het vergeten, Michel Laubs Overal en altijd weer en Daniel Galera's Met bloed doordrenkte baard voor ons toe. In 2006 kreeg hij de vertaalprijs van het Nederlandse Fonds voor de Letteren. In 2014 verscheen zijn boek God is een Braziliaan, dat vorig jaar ook is uitgekomen in het Portugees (lees onze recensie).