De eerste zin van Fatma Aydemirs Ellebogen, vertaald door Marcel Misset

Hätte Desiree mir nicht mit ihren langen, saubern Fingern jeden Lippenstift und Nagellack einzeln vorgeführt, wäre ich niemals auf die Idee gekommen zu klauen.
Als Desiree mij niet met haar lange, schone vingers alle lippenstiften en elk flesje nagellak onder mijn neus had geduwd, was ik nooit op het idee gekomen om te gaan jatten.

Duits en Nederlands kunnen soms zo bedrieglijk veel op elkaar lijken. De eerste zin van Ellebogen, het goed ontvangen literaire debuut van de Duitse journaliste Fatma Aydemir, begin deze maand verschenen bij Uitgeverij Signatuur, is vlot, snel en krachtig geschreven – iets wat geldt voor het hele boek. Het werd bekroond met de prestigieuze Hamburgse Klaus-Michael-Kühne-Prijs voor debutanten. We staan met de hoofdpersoon, Hazal en haar vriendinnetje Desiree op de make-upafdeling van een drogisterijketen.

In het Nederlands kun je natuurlijk ook gewoon beginnen met 'Had Desiree...' – maar je voelt meteen de verwarring die je ermee zaait. Alsof het boek met een vragende zin begint. Dat wordt Als, dus.
'Jeden Lippenstift und Nagellack' – 'elke lippenstift en nagellak', dat gaat niet. Wel meteen een mooi voorbeeld van Aydemir's economische en effectieve stijl. Nog voor de hoofdpersoon (bijna achttien, hier in de eerste zin terugblikkend op een onschuldig diefstalletje dat ze pleegde rond haar zevende) goed en wel is geïntroduceerd, blaast de schrijfster met twee woordjes leven in die eerste zin: twee kinderen, het ene kind dat het andere met haar lange, schone vingers alle lippenstiften (meervoud!) 'einzeln vorführt'; je ziet meteen voor je hoe Desiree ze echt nadrukkelijk allemaal een voor een onder de neus duwt van de hoofdpersoon.
Dat 'een voor een' had ik hier graag gebruikt, maar omdat je vanwege die lippenstift en die nagellak al een extra woord nodig hebt, liet ik het vallen. 'Elke lippenstift en...' Hier smokkelde ik een flesje de zin in.
'Onder de neus duwen' is misschien wat nadrukkelijker dan het rijker geschakeerde 'vorführen' (tonen, laten zien) – maar het klopt hier. In de loop van het boek wordt het hele leven Hazal steeds nadrukkelijker onder haar neus geduwd. Die eerste zin wordt er bij nadere beschouwing alleen maar mooier en beter op. Hij weerspiegelt het hele boek in één, ogenschijnlijk onschuldige herinnering.

Aan het eind van de zin rest nog een klein hobbeltje: 'wäre ich niemals auf die Idee gekommen. 'Zou ik...' – maar wij zeggen gewoon was ik nooit op het idee gekomen 'zu klauen'. 'Te jatten?' Dat gaat niet, in het Nederlands. Ook in de taal verslaat de Duitse economie de Nederlandse. 'Iets te jatten' dan? Hm... 'Om te gaan jatten.'
Toen ik voor die oplossing koos, had ik voor mijn gevoel ook meteen de toon van Hazal te pakken. Een heel gewone meid uit Berlin-Wedding, de Bijlmer van Berlijn, die geen kant op kan. Die de kans niet krijgt en die de taal, de ontwikkeling mist om zich te bevrijden. Die ontploft, en haar machteloze woede zo onontkoombaar weet over te brengen op de lezer...

Marcel Misset (1961) vertaalde onder andere werk van Maxim Biller, Alfred Andersch, Lukas Bärfuss en (uit het Engels) van Alfred Hayes. Eerder lichtte hij voor ons de vertaling van Stefanie de Velasco's Tijgermelk toe. Hij werkt nu aan de vertaling van Kukolka van Lana Lux voor Nieuw Amsterdam, een al even overrompelend debuut als Ellebogen.