De eerste zin van Francis Spuffords Gouden bergen, vertaald door Lucie van Rooijen en Inger Limburg

N.B. Lees ook onze voorpublicatie uit Gouden bergen.

Voor een vertaler is de eerste zin van een boek vaak de grootste hobbel, en die van Gouden bergen is een verhaal apart. Dat kun je heel letterlijk nemen: hij telt in de oorspronkelijke tekst 190 woorden en schetst in één keer het hele openingstafereel, inclusief locatie, sfeerbeeld en introductie van de hoofdpersoon. Francis Spufford heeft hiermee een kunststukje afgeleverd: hoe lang ook, de zin vloeit en prikkelt. Zijn taal riekt (net als de interpunctie!) naar vroeger tijden, zonder archaïsch te zijn. Er zit enorm veel vaart in. Je weet meteen: in deze pastiche op de achttiende-eeuwse literatuur staat het eigentijdse leesplezier voorop. Hier een sterk ingekorte versie:

The brig Henrietta having made Sandy Hook a little before the dinner hour - and having passed the Narrows about three o'clock - and then crawling to and fro, in a series of tacks […] across the grey sheet of the harbour of New-York - and the day being advanced to dusk by the time Henrietta at last lay anchored […]: - all this being true, the master of the brig pressed upon him the virtue of sleeping this one further night aboard.

Een behoorlijk waagstuk, zo'n lange beginzin, die de lezer wel tot doorlezen moet verleiden. Het is de kunst ervoor te zorgen dat hij niet gaat haperen of slepen in het Nederlands, waarin meer voegwoorden nodig zijn. De zin is nog een beetje langer geworden en vergt enige inspanning van de lezer, maar denkend aan de uitspraak van de auteur, die wil 'dat de lezer beneveld raakt van de woorden', durven we te zeggen dat zijn stijl en zijn intentie overeind zijn gebleven:

Nadat de brigantijn de Henrietta vlak voor het middaguur bij Sandy Hook was aangekomen - en rond drieën The Narrows was gepasseerd - en vervolgens over het grijze oppervlak van de New-Yorkse haven heen en weer was gekropen […] en nadat ze pas op het moment dat het al tegen de schemering liep eindelijk had aangelegd […]: - nadat dit alles zich aldus had voltrokken, trachtte de kapitein van de brigantijn hem te doen inzien dat het beter zou zijn nog een laatste nacht aan boord door te brengen.

En dat was pas zin één!

Oude verzinsels

Bovenstaand fragment verraadt het al: met deze schelmenroman wil de auteur de lezer volledig onderdompelen in de achttiende eeuw. Daarvoor heeft hij de hele Oxford English Dictionary ondersteboven gekeerd, zo lijkt het. Want hoe gangbaar zijn woorden als costermonger, coxcomb, enfilade anno 2017? Menig Brit of Amerikaan zal zo nu en dan naar het woordenboek hebben gegrepen, en bij ons, de vertalers, stonden na een week werken de sites van het Etymologisch Woordenboek en het Woordenboek der Nederlandsche Taal permanent open op het computerscherm.

We moesten ook uitzoeken of er in de achttiende eeuw al sprake was van schmink op het toneel (nee) en welke meeteenheden er werden gebruikt (centimeters in elk geval niet, maar termen als 'duim' en 'voet' vielen af omdat ze nogal eens tot verwarring leidden: 'een snee van een duim in zijn voet,' tja). En wat is in vredesnaam een Moorfield toad? Dat werd pas duidelijk toen de auteur ons inwijdde in de straattaal van een zeer specifieke subcultuur. We verraden niet welke subcultuur, maar hebben die uitdrukking vertaald met het al even obscure 'lolder'.

Gaandeweg sloop er in onze onderlinge mailwisseling steeds meer couleur temporelle: 'Wat jammer! "Roetsjen" blijkt te modern te zijn, en het klinkt nog wel zo mooi ouderwets!' Er waren ook invallen op de fiets, die resulteerden in appjes als: 'Rabauw! Schrobbering! Affreus! Kunnen we die nog ergens kwijt?' Al met al een uiterst uitdagende, maar ook uiterst vermakelijke vertaalklus. We hebben ernaar gestreefd de tekst zo getrouw en leesbaar mogelijk weer te geven, zonder al te veel concessies te doen aan de gemakzucht van de lezer. Heerlijke speurtochten in allerhande woordenboeken en achttiende-eeuwse bronnen leverde het op. Een klus om nooit te vergeten en een boek dat ook de lezer zeker zal bijblijven!

Lucie van Rooijen en Inger Limburg vormen sinds enkele jaren een vast vertalersduo. Samen vertaalden ze onder meer werk van Hanya Yanagihara, Ann-Marie MacDonald en Reif Larsen. Lucie vertaalde eerder Elliot Perlmans (waar ze eerder al iets voor ons over schreef), Simon Mawer, Donna Leon en Lisa Moore (ook hier schreef ze over).