De eerste zinnen van Ngũgĩ wa Thiong’o, De geboorte van een dromenwever, vertaald door Susan Ridder

Van Ngũgĩ wa Thiong’o (spreek uit: Gugi wa Thiongo) uit Kenia wordt al vele jaren verwacht dat hem de Nobelprijs voor de Literatuur wordt toegekend, ook dit jaar weer. En dat is niet voor niets: Wa Thiong'o is een van de belangrijkste Afrikaanse schrijvers en intellectuelen van dit moment. Hij heeft sinds het begin van zijn carrière een omvangrijk oeuvre opgebouwd van toneelstukken, romans, verhalen, gedichten, kinderboeken, essays en memoires.

Zijn werk wordt gekenmerkt door zijn geloof in de literatuur als doorgeefluik van ideeën en als middel om het geweten te prikkelen: het spreekt van zijn kritiek op onder andere het sociaal onrecht en machtsmisbruik in zijn thuisland Kenia, eerst door de Engelsen en later door Keniaanse leiders.

Wa Thiong’o (1938) groeide op in de tijd dat Kenia nog een Britse kolonie was, en maakte het geweld van de onderdrukking mee dat toen aan de orde van de dag was. In 1963, enkele maanden voordat Wa Thiong’o afstudeerde aan Makerere University in Kampala in Oeganda, werd Kenia onafhankelijk.

In De geboorte van een dromenwever, Wa Thiong’o’s memoires over zijn studietijd in Kampala, vertelt hij niet alleen over het geweld en de politieke en sociale onrust in Oost-Afrika vanuit het oogpunt van een koloniaal onderdaan, maar ook over het plezier dat hij en zijn medestudenten met elkaar hadden, over dansavonden, muziek, de studentenluchtbrug met Amerika, literaire salons en het begin van zijn schrijverscarrière.

Die carrière begon met een bijbaantje als columnist, artikelen in de nieuwsbrief van de vakgroep Engels, en een tweetal toneelstukken. Met het tweede toneelstuk, The Wound in the Heart, won hij de jaarlijks door de vakgroep Engels uitgeschreven toneelwedstrijd. De hoofdprijs bestond uit de opvoering van het toneelstuk in het prestigieuze National Theater van Kampala. Wa Thiong’o’s teleurstelling was dan ook groot toen hij uiteindelijk te horen kreeg dat de opvoering van zijn toneelstuk verboden werd.

De reden hiervoor was dat de autoriteiten geloofden dat ‘een Britse agent zoiets niet doet’. Het toneelstuk ging over een man die na vele jaren gevangenschap naar huis terugkeert en ontdekt dat zijn vrouw is verkracht door een witte agent. Zulk soort gruwelijkheden kwamen regelmatig voor in Kenia, maar werden door de Britse gezaghebbers altijd gebagatelliseerd of in de doofpot gestopt.

Het eerste hoofdstuk van het boek, ‘De wond in het hart’, begint met de boodschap van de autoriteiten die het toneelstuk verboden:

A British officer cannot do a thing like that. That’s why. . .
Why what?
A British officer. That’s why. That’s all.
Een Britse agent doet zoiets niet. Daarom…
Daarom wat?
Het is een Britse agent. Daarom. Dat is alles.

Dit zijn maar korte zinnetjes, maar in het algemeen schrijft Wa Thiong’o lange zinnen met veel bijzinnen in een wat formele stijl. De kunst was om die stijl en lange zinnen over te brengen in het Nederlands zonder afbreuk te doen aan de leesbaarheid van de tekst. Vooral in het geval van de lange zinnen was dat daardoor af en toe flink puzzelen. Hoofdstuk 1 begint met vormelijke woorden als overture en woes:

Queen’s Court, where I leaned against a pillar trying to make sense of the news, was named in honor of Queen Elizabeth after she and the Duke of Edinburgh visited Uganda in April 1954. The court, a rectangle enclosed by buildings and fronted by Grecian pillars, was the center of the arts complex, which housed, among others, the English Department. My fellow students Bahadur Tejani [...] and Rhoda Kayanja passed me by, gesturing me to join them, but I ignored their overture. Would they feel my woes?

In de vertaling is dit geworden:

Queen’s Court, waar ik tegen een pilaar stond geleund en probeerde te begrijpen wat me net gezegd was, was genoemd naar koningin Elizabeth, nadat de hertog van Edinburgh en zij in april 1954 een bezoek aan Oeganda hadden gebracht. De binnenplaats, een rechthoek met Griekse pilaren omringd door gebouwen, was het middelpunt van de letterenstudies, waaronder de vakgroep Engels. Mijn medestudenten Bahadur Tejani [...] en Rhoda Kayanja kwamen voorbij en gebaarden dat ik met ze mee moest komen, maar ik negeerde hun uitnodiging. Zouden ze merken dat ik verdrietig was?

Ik heb me voor mijn woordkeus voornamelijk laten leiden door de vorm van het boek, maar ook de tijdsdruk heeft een rol gespeeld. Als dit boek een roman was geweest en ik meer aandacht had kunnen besteden aan mooie woorden als 'overture' en 'woes', had ik waarschijnlijk vertalingen als 'voorstel' of 'aanbod' en het meer gloedvolle 'rampspoed' overwogen. Maar dit zijn memoires en mijn tijd was beperkt, waardoor ik ervoor gekozen heb om mijn aandacht vooral te richten op het overbrengen van de inhoud van het boek, en op het schrijven van een soepel lopende tekst. Dus nu hoop ik maar dat ik daarin geslaagd ben!

Susan Ridder vertaalt sinds 1994 en heeft sinds 2002 voornamelijk fictie en non-fictie uit het Engels vertaald. Daarnaast maakt ze vertalingen in het Engels voor het Nederlands Letterenfonds en vertaalde ze voor Holland Park Press de roman Het instituut van Vincent Bijlo (2017).