Een zin uit Mazzantini’s Schittering, vertaald door Miriam Bunnik en Mara Schepers

Vaak zet de eerste zin van een boek meteen de toon.

Era il figlio del portiere.
Hij was de zoon van de conciërge.

Een eenvoudige zin, rechttoe rechtaan. Wat schept dat voor verwachtingen over de vertaling? We hadden niet meteen het idee dat het een zware kluif zou worden, al leert onze ervaring met andere boeken van Mazzantini ons wat anders. We konden discussiëren over het woord 'portiere': portier of conciërge. Of over 'figlio': zoon of kind? Maar meer was het ook niet. De zin heeft geen diepere betekenis, hoe belangrijk de boodschap ook is. Een niet al te moeilijk begin. Fijn, aangezien Mazzantini haar verhalen meestal met een omweg vertelt. Ze is niet zo direct, haar metaforische en poëtische woorden verbergen altijd iets.

Zo eenvoudig als de eerste zin was, zo pittig bleek de rest van het boek. Haar woorden duikelen als in een gedicht over elkaar heen. Haar taalgebruik zingt en danst, het verleidt. Het Italiaans is daarvoor een uiterst geschikte taal, het Nederlands veel minder. Om sommige zinnen in vertaling moesten we lachen; wat kan het Nederlands soms bot zijn. Toch blijken alle vreemde, of vervreemdende, zinnen bij elkaar als één geheel heel goed te werken. Mazzantini’s werk moet je niet ontleden.

Eén zin in het bijzonder bezorgde ons hoofdbrekens:

Giovanni, la sua testa che non vuole staccarsi da Leni, batte dentro.
Giovanni, zijn hoofd dat zich niet wilde losmaken van Leni, bonsde vanbinnen.

Giovanni, de zoon van Costantino, is autistisch. Hij is gehecht aan Leni, de dochter van Guido, hij wil geen afscheid van haar nemen. Het is een heel beeldende zin. Giovanni wil zich niet losmaken van Leni. Nee, niet Giovanni: zijn hoofd wil zich niet losmaken. 'Battere': bonzen, slaan, kloppen. Het past zo goed bij een autist, maar wat doet dat d'entro' daar? Binnen, vanbinnen, binnenin? Maar waarin dan? Het is Giovanni die bonst, niet zijn hoofd.

Mazzantini draait de zaken om. Wat bedoelt ze? We vragen het aan Italianen: aan Italianen die veel lezen, aan Italianen die literatuur lezen. Er komen meerdere interpretaties, maar geen enkele overtuigt ons helemaal. Dan blijft er één optie over: we leggen de vraag voor aan de schrijfster. Het antwoord:

'His presence is beating inside (“batte dentro”), like a heart is beating within our chest, is an image to transmit that no one can ignore Giovanni, he is there, and doesn’t want to leave Leni while his father, Costantino, is looking at Guido.'

Mazzantini ten voeten uit. Zo rechttoe rechtaan als in de eerste zin is ze eigenlijk nooit. Ze kan heel impliciet zijn, en dus moeten wij dat ook zijn. Daarmee geeft ze de lezer de vrijheid zijn eigen beeld te vormen. We wilden met onze vertaling dicht bij de originele tekst blijven, juist omdat deze zin Mazzantini’s schrijfstijl zo kenmerkt: Giovanni bonsde vanbinnen.

Wel hebben we ingegrepen in de werkwoordtijd. De hele passage is geschreven in de verleden tijd, maar eindigt ineens met vier regels tegenwoordige tijd. In het Nederlands zorgde dat voor verwarring. We hebben besloten het hele stuk in de verleden tijd te zetten, om het geheel vloeiender en prettiger leesbaar te maken. Dat was geen makkelijke keuze, maar zoals al eerder gezegd: als één geheel komt het werk pas goed tot zijn recht.

Miriam Bunnik en Mara Schepers vertaalden meer romans van Mazzantini, en werk van Roberto Constantini, Francesco Piccolo en Fabio Volo.