Het vertalen met fictieve kunst en plattegronden van Johan Harstads Max, Mischa & het Tet-offensief door Edith Koenders en Paula Stevens

N.B. Fleur Speet was lyrisch over Harstads boek. Lees haar recensie op Athenaeum.nl. Ook op de site: een fragment uit het boek.

Max, Mischa & het Tet-offensief van de Noorse schrijver Johan Harstad heeft het formaat en gewicht van een baksteen. Voor nog geen dertig euro krijg  je anderhalve kilo literatuur van wereldklasse schoon aan de haak. Het zal niemand verbazen dat het vertalen van zo’n dik boek niet alleen tijdrovend is, maar ook extra lastig,  al is het maar omdat je als vertaler op pagina 900 niet meer precies weet hoe het ook alweer zat op pagina 300. Gelukkig waren we met ons tweeën en konden we elkaar bij de les houden.

Iedere schrijver creëert een eigen wereld in zijn of haar boeken, maar Johan Harstad doet er nog een schepje bovenop. Zo was het  voor ons heel bijzonder om te ontdekken dat  Harstad in Max, Mischa en het Tet-offensief niet alleen personages en een verhaal had bedacht, maar dat hij de roman op de achtergrond ook had voorzien van ‘extra materiaal’. Het zit zo: de Max uit de titel is theaterregisseur, Mischa is een kunstenares die nog maar begin twintig is als ze veel succes oogst met haar schilderijen. En dan is er nog hun vriend Mordecai, een filmacteur.

Nauwkeurig beschrijft Harstad de toneelstukken en filmrollen die ze spelen en de schilderijen die Mischa maakt. Het gaat om een mengeling van bestaande en fictieve kunst en het was aan ons om uit te vissen wat wat was. In dit spel met feit en fictie kreeg de schrijver zelf op een gegeven moment ook behoefte aan enig houvast. Dus besloot hij de schilderijen die Mischa in het boek had gemaakt zélf te maken, evenals de posters van haar tentoonstellingen en de posters van Max’s theaterstukken en van de films waarin Mordecai speelt.

Harstads Noorse uitgever besloot vervolgens om van deze grafische werken (zie afbeelding) een speciale beperkte oplage te maken. Een kleine impressie ervan is aan de binnenzijde van de omslag van de Nederlandse vertaling afgedrukt. Deze plaatjes waren een enorme hulp voor ons bij het vertalen, omdat we de (fictieve) schilderijen nu zelf konden zien, waardoor het abstracte ineens een stuk concreter werd.

Hetzelfde geldt voor een ander bestand dat de schrijver in de zeven jaar dat hij aan zijn roman werkte, had aangelegd, namelijk een serie foto’s van de plekken en huizen waarvan hij zich voorstelde dat zijn personages er waren geweest, respectievelijk hadden gewoond of woonden. Een zeer belangrijke plek is het appartement van oom Owen waar zowel Max, Mischa als Mordecai op een dag ook intrekken. Het gaat om het historische Apthorp-gebouw, waarvan je op internet prachtige foto’s kunt vinden. Maar ondanks al die mooie plaatjes, kregen we maar geen beeld van het appartement waar het om ging. Pas toen Harstad de plattegrond stuurde die hij zelf had gebruikt, vielen de dingen op hun plaats en konden we tot een goede beschrijving komen:

Vi fulgte etter ham innover i leiligheten og den imponerende foajeen, gjennom den lange hallen med de samme mosaikkflisene som dekket gulvet i lobbyen, forbi dagligstuen hvor inngangen var prydet av romerske søyler, og spisestuen, begge rommene utstyrt med støpte peiser og Baccarat-lysekroner, hallen strakte seg videre, til nok en foajé og det som lot til å være enda en hall, med flere rom på alle kanter.
We liepen achter hem aan de indrukwekkende entree van het appartement in, door de lange brede gang met dezelfde mozaïekvloer als in de lobby langs de woonkamer met een deur geflankeerd door Romeinse zuilen, en de eetkamer, beide kamers voorzien van gietijzeren open haarden en Baccarat-kroonluchters, de gang liep nog verder, naar weer een hal en er leek nog een halletje te zijn, met aan weerszijden meerdere kamers.

Deze uitermate gedetailleerde achtergrondinformatie – die je als vertaler zelden krijgt – was niet alleen erg nuttig maar had nog een ander effect: door de foto’s wisten we precies  waar elke scène zich afspeelde, we zagen als het ware exact hetzelfde als de personages op dat moment, we renden met de jonge Max door Stavanger, zwierven met Max over Fire Island  en door Laurel Canyon, wisten zelfs hoe de bosjes eruitzagen op het parkeerterrein waar Max en Mordecai een paar flessen wijn soldaat maken.

Voeg daarbij de buitengewoon invoelende en meeslepende stijl van Johan Harstad en het zal niemand verbazen dat de wereld van Max, Mischa & het Tet-offensief meer dan een jaar lang volledig de onze was.

Paula Stevens vertaalde eerder werk van Johan Harstad, en verder boeken van onder anderen Per Petterson, Roy Jacobsen, Lars Saabye Christensen, Åsne Seierstad, Lars Mytting [lees hier haar toelichting] en Karl Ove Knausgård [lees hier haar toelichting].

Edith Koenders Edith Koenders vertaalde eerder Deense auteurs als Dorthe Nors, Hans Christian Andersen, Søren Kierkegaard, Peter Høeg en Erling Jepsen [lees hier haar toelichting].