Over het niet-vertalen van Platduits in Dörte Hansens Het oude Land, vertaald door Lucienne Pruijs

In manchen Nächten, wenn der Sturm von Westen kam, stöhnte das Haus wie ein Schiff, das in schwerer See hinund hergeworfen wurde.
In sommige nachten, als de storm uit het westen kwam, steunde het huis als een schip dat op zware zee heen en weer geworpen werd.

Het huis is een eeuwenoude boerderij in het Alte Land, een fruitteeltgebied aan de Elbe ten zuidwesten van Hamburg, en vormt een rode draad in het boek. Het gaat om een vakwerkboerderij met op de versierde gevel een spreuk zoals dat in de streek gebruikelijk is. In het Platduits, de streektaal in Noord-Duitsland, staat er: ‘Dit Huus is mien un doch nich mien, de no mi kummt, nennt’t ook noch sien.’ De eigenaar heeft het huis maar tijdelijk in zijn bezit, zijn opvolger noemt het ook weer het zijne.

Een van de hoofdpersonen, Vera, was er als vijfjarige met haar moeder begin 1945 neergestreken, nadat ze uit Oost-Pruisen voor de Russen zijn gevlucht. Vera is inmiddels een oude vrouw die alleen in die boerderij woont. De vluchteling van toen is nu de eigenaar. Ze weet dat die boerderij alle stormen doorstaat, maar ze is ook bang omdat ze ’s nachts het gefluister van alle mensen die hier eerder hebben gewoond, uit de muren denkt te horen. Of het geknars van het touw waarmee haar stiefoma zich heeft opgehangen.

Voor Vera is de boerderij een plek waar ze wel woont, maar niet geworteld is, niet echt thuis is. In haar jeugd werd er twee keer iets veranderd in het huis en vervolgens gebeurde er iets vreselijks. Daarom heeft ze haar leven lang het huis en het erf laten verslonzen, want weggaan wil ze ook niet.

Het Platduits blijft staan

Maar terug naar de spreuk. Die vormt maar een van de vele zinnetjes en woorden in het Platduits. Van de Duitse lezer wordt verwacht dat hij die zonder hulp kan lezen. Alleen de context biedt houvast. En de Nederlandse lezer? Die kan naar mijn mening die woorden met enige moeite ook begrijpen: ‘Vadder, ik ook nich.’ ‘Schall ik di wat geven dat du slapen kannst?’ ‘Hölp mi, Mudder.’ Door het Platduits te laten staan heeft de tekst hetzelfde effect op de Duitse als de Nederlandse lezer.

Platduits is voor de personages uit het Alte Land de moedertaal, waarin ze zich het beste kunnen uitdrukken. Het is de taal van thuis. Het geeft een meerwaarde aan de tekst als die taal kan blijven staan. Slechts op een paar plekken waar dit volgens verschillende meelezers toch verwarring opleverde, staat een voetnoot.

In het verhaal kloppen er voor de tweede keer ‘vluchtelingen’ bij de boerderij aan. Vera’s nicht Anne zoekt met haar zoontje een onderkomen, nadat ze bij haar vriend is weggegaan. Anne is meubelmaker en zij gaat tegen kost en inwoning de boerderij helpen opknappen. Die renovatie maakt dat Vera haar eigen leven ook tegen het licht houdt. Ze durft stappen te nemen om dingen te veranderen. En door andere mensen toe te laten, wordt de boerderij voorzichtig en langzaam een echt thuis, waar je veilig en geborgen bent.

Het boek eindigt met: ‘Het huis stond stil.’

Lucienne Pruijs vertaalde eerder boeken van Franz Fühmann, Sebastian Fitzek en André Georgi.