Vertalers Jan Pieter van der Sterre en Reintje Ghoos over Emmanuelle Pirotte, Vandaag leven we nog

Today we live is de oorspronkelijke titel van dit boek. Tiens... een Frans boek met een Engelse titel? De verklaring daarvoor is waarschijnlijk het feit dat de schrijfster scenariste is en van dit verhaal een scenario en een film wilde maken. Geen slecht idee, want het gegeven is een gouden vondst: twee sterke maar tegelijk sterk uiteenlopende karakters komen elkaar tegen en blijven tegen alle verwachtingen in aan elkaar hangen; een Duitse militair, Mathias, en een Joods meisje, Renée. Ja, inderdaad, we zitten in de Tweede Wereldoorlog, december 1944, er wordt nog druk gebakkeleid in de Ardennen.

Hier de scène waarin Mathias en Renée elkaar ontmoeten. Het meisje loopt met een priester door de sneeuw langs een bos. Er komt een jeep aanrijden.

Deux soldats occupaient la voiture.
"You take girl!" cria le curé.
Les soldats se regardèrent, perplexes.
"Are you crazy?! répliqua le conducteur.
- She juive! SS village! She kaput!" Tout en parlant, le curé soulevait Renée et la déposait sur le siège arrière de la jeep. Le soldat passager jeta un coup d'oeil par-dessus son épaule et croisa le regard de la fillette. La jeep démarra sur les chapeaux de roue. La valise de Renée gisait au milieu de la route.
Renée était bringuebalée à l'arrière du véhicule. Elle sortit son bonhomme de chiffon de sa poche. Le conducteur se mit à parler à son voisin : "Und jetzt, was machen wir?"
Er zaten twee soldaten in de auto.
'You take girl!' riep de priester.
De soldaten keken elkaar verbaasd aan.
'Are you crazy?!' antwoordde de bestuurder.
'Joodse girl! SS dorp! She kaput!' Al pratend tilde de priester Renée op en zette haar op de achterbank van de jeep. De soldaat op de passagiersplaats wierp een blik over zijn schouder en keek het meisje aan. De jeep scheurde weg. Renées koffertje lag midden op het pad.
Achter in het voertuig werd Renée heen en weer geslingerd. Ze haalde haar lappenpop uit haar zak. De bestuurder sprak zijn buurman aan: 'Und jetzt, was machen wir?'

Dialect

De soldaat op de passagiersplaats is de man die het meisje later op sleeptouw neemt. Wat is de landsaard van die soldaten? zult u zich afvragen. Het zijn een soort hybriden, leden van een speciaal corps Engelssprekende Duitsers die de taak hebben verwarring te stichten in het gebied waar de Amerikanen al optrekken en de Duitsers nog rondhangen; een van de vele slinkse trucs van de Duitse legerleiding.

Even recapituleren: we hebben dus Amerikanen, we hebben Duitsers, we hebben Duitsers die voor Amerikaan spelen en we hebben... de bewoners van de Ardennen, die een plat Waals dialect spreken. In de Franse uitgave zijn de dialogen van de Walen gedeeltelijk in dat dialect weergegeven, met in een noot onder aan de pagina de Franse vertaling.

Wat moesten wij daarmee, in onze Nederlandse versie? Na rijp beraad besloten we er Vlaams van te maken. Niet zulk plat Vlaams dat er voetnoten nodig waren, want van noten in verhalend proza houden lezers niet, zeggen uitgevers altijd. Onze taak was dus origineel Vlaams te vinden dat de lading van het Waals dekte en zo mogelijk een enigszins Oost-Belgische tongval vertoonde.

Contract met de lezer

Daarmee zaten we met de couleur locale letterlijk dichtbij, de taal van een paar kilometer verderop, zeg maar. 'Klopt niet,' zult u misschien tegenwerpen, maar dan zeggen wij: elk literair boek en vooral elk vertaald boek sluit a priori een contract met de lezer, die zich overgeeft aan de werkelijkheid zoals die geschilderd wordt in het boek. In een uit het Chinees vertaald boek spreken de personages ook geen Chinees maar Nederlands met elkaar. Geen lezer vindt dat vreemd, we zijn eraan gewend. De personages eten van een 'bord' en niet van een .

Welnu, het contract met de lezer van dit boek brengt hem in dit geval naar een boerderij in Wallonië, waar Nederlands en Vlaams wordt gesproken. Kijk en luister hoe het meisje er wordt ontvangen:

"Où est-elle donc, li ptite fèye juive?" cria Marcelle à la cantonade.
Renée se demanda si elle était aussi aveugle.
"Ici, va, Bobone, répondit Berthe avec humeur.
- Ben nenni. C'est une de par ici, ça", rétorqua l'ancêtre.
'Wô is ze nei, da klaan Joeds meske?' riep Marcelle tot niemand in het bijzonder.
Renée vroeg zich af of zij ook blind was.
'Hier, moemoe,' antwoordde Berthe korzelig.
'Ma nië. Das ene van hier,' antwoordde het ouwetje.

De boerderij wordt vervolgens beurtelings bezet door groepen Amerikanen en groepen Duitsers en daartussendoor loopt die als Amerikaan vermomde Duitser, Mathias. Dat moet een keer misgaan, zult u zeggen, en u krijgt gelijk. Er komen dramatische ontwikkelingen, veel spanning en een bevrijdende ontknoping.

Daarna wordt het psychologisch interessant. De laatste woorden van het boek luiden, ja, in het Engels: 'What difference does it make? Today, we live.' Nu weet u meteen dat Renée en Mathias de oorlog overleven. Hoe gaat het verder met ze? Twee sterke karakters, met twintig, vijfentwintig jaar leeftijdsverschil, hoe kan dat goed gaan?
Graag een vervolg, mevrouw Pirotte.

Jan Pieter van der Sterre en Reintje Ghoos werken sinds 2009 samen. Ze vertalen uit het Frans en het Engels. Enkele titels: De preek over de val van Rome van Jerôme Ferrari (Europese Literatuurprijs 2014); Lionel Aso van Martin Amis [fragment]; en meer recent: De spionne van Jean Echenoz en Geschiedenis van geweld van Edouard Louis [fragment]. Voor Athenaeum.nl schreven ze een toelichting op Tan Twan Engs De tuin van de avondnevel, op Ben Fountains Billy Lynn en hoe hij de rust overleefde en op Alain Mabanckous Prins Peper.