De titel van Naomi Aldermans De macht, vertaald door Astrid Huisman en Roos van de Wardt

De macht biedt een fascinerende kijk op hoe de wereld zou kunnen zijn als na duizenden jaren van seksisme de rollen werden omgedraaid. Bijna alle vrouwen in de wereld ontwikkelen plotseling de kracht om anderen te elektrocuteren. Dit geeft ze een ongekende macht, eigenlijk vergelijkbaar met die van de man in onze huidige maatschappij. Daarmee past de roman in een trend die The Guardian onlangs bestempelde als ‘feminist science fiction’. De macht is een spannende dystopische thriller die je laat nadenken over onze hedendaagse genderverhoudingen. Geen wonder dat het boek bovenaan Obama’s lijst van ‘beste boeken van 2017’ prijkt.

Eigenlijk is een van de centrale vertaalproblemen in dit boek zojuist al aangestipt, namelijk de vertaling van het woord power. Niet alleen luidt de titel The Power, het woord komt aan het begin van het boek al terug, en natuurlijk wordt er in de lopende tekst constant aan gerefereerd. Power is zo’n twee-in-één woord waar wij in het Nederlands steeds een keuze moeten maken, in dit geval ‘macht’ of ‘kracht’. Het eerste struikelblok was dan ook de vertaling van de titel. De uitgever gaf de voorkeur aan De macht als titel, wat directe gevolgen had voor de vertaling van ‘power’ in de eerste zin uit het fictieve Bijbelboek Eva, waarmee het verhaal zo’n beetje begint:

The shape of power is always the same; it is the shape of a tree. Root to tip, central trunk branching and  re-branching, spreading wider in ever-thinner, searching fingers. The shape of power is the outline of a living thing straining outward, sending its fine tendrils a little further, and a little further yet.
Macht heeft altijd dezelfde vorm; ze heeft de vorm van een boom. Wortel tot top, de stam die zich steeds opnieuw vertakt, zich wijd uitspreidt in steeds dunner wordende, zoekende vingers. Macht heeft de vorm van het silhouet van iets levends dat zich naar buiten toe uitstrekt, haar delicate ranken lichtjes verder dwingt, en dan nog wat verder.

Als er niet nog een hele roman volgde, zou ‘power’ hier zonder bezwaar met ‘macht’ kunnen worden vertaald, maar in de lopende tekst gaat het om de ‘kracht’ die zich bij steeds meer meiden en vrouwen manifesteert en die zij gaandeweg leren gebruiken. Ook wordt de kracht door het boek heen vaak verbeeld met termen uit de botanische hoek, net als hier in dit eerste fragment. Zo wordt de littekenvorming als gevolg van een stroomstoot meer dan eens vergeleken met een varen die zich uitrolt of zich steeds verder vertakt, en maakt een vrouw bij het uitdelen van een stroomstoot gebruik van de ‘ranken van haar kracht’. We vonden het echter te storend en onduidelijk om in dit fragment, zo vlak na de titel, power met ‘kracht’ te vertalen. Bovendien wijzen de slotalinea’s in de richting van ‘macht’, aangezien Alderman hier met het woord orders verwijst naar de structuur van macht:

Power travels in the same manner between people; it must be so. People form villages, villages become towns, towns bow the knee to cities and cities to states. Orders travel from the centre to the tips. Results travel from the tips to the centre.

It follows that there are two ways for the nature and use of human power to change. One is that an order might issue from the palace, a command unto the people saying ‘It is thus.’

Macht beweegt zich op dezelfde wijze tussen twee mensen; zo hoort het. Mensen vormen nederzettingen, nederzettingen worden dorpen, dorpen maken een knieval voor steden en steden voor staten. Bevelen reiken vanuit de kern naar uiteinden. Resultaten reiken van de uiteinden naar de kern.

Derhalve zijn er twee manieren waarop de aard en het gebruik van menselijke macht kunnen veranderen. De eerste is dat het paleis een bevel kan uitvaardigen, een gebod aan het volk dat stelt ‘Zo zal het zijn’.

Zo zie je maar dat één woordje voor veel hoofdbrekens kan zorgen.

Wat het vertalen van De macht ook bijzonder leuk maakte, is dat het verhaal verteld wordt vanuit het perspectief van vier hoofdpersonages: Roxy, Allie, Margot en Tunde. Zij benaderen de kracht en de gevolgen ervan op een heel andere manier, vanuit hun eigen cultureel-maatschappelijke achtergrond. Roxy komt uit een familie van Londense criminelen, Allie ontwikkelt zich tot een soort hogepriesteres, Margot zit in de politiek en Tunde is journalist. Ieder personage heeft een eigen visie en taalgebruik, niet alleen leuk voor de lezer maar vooral ook voor de vertaler. Het is dan een voordeel als je met z’n tweeën vertaalt, want dan heb je ieder je “eigen” personages waar je je helemaal in kunt inleven.

Astrid Huisman (onder andere Het keukenhuis, Station elf - ze lichtte die laatste vertaling, van Emily St. John Mandel, voor ons toe) en Roos van de Wardt (onder andere De belevenissen van een muurbloem, Verbroken beloftes - ze lichtte voor ons vertalingen van Sam Byers, Jenny Offill en Evie Wyld toe) zijn al een aantal jaar individueel werkzaam als vertaler, maar sinds twee jaar vormen ze ook een vertalersduo. Inmiddels zijn van hun hand verschenen: Kate Tempest, De stenen die de huizen bouwen [fragment], Ethan Canin, Handboek van een twijfelaar, en Deborah Levy, Warme Melk [toelichting].