Slamandjes. Paula Stevens over het vertalen van Gunnhild Øyehaugs Knopen

Als beginnend vertaler las ik ooit een artikel over vertaalblunders waarvan eentje me vooral is bijgebleven: in een vertaling van een Franse roman - ik weet niet meer welke - stond dat de 'arrestanten waren afgevoerd in slamandjes'. Slamandje, panier de salade, bleek een slangwoord voor een politiebusje met tralies, een boevenwagen - dat had de vertaler even over het hoofd gezien. Sindsdien vertaal ik volgens het slamandje-beginsel: als iets gek of onlogisch klinkt, dan klopt er waarschijnlijk iets niet, dus check en dubbelcheck!

Maar dat beginsel bleek niet toepasbaar op de novellebundel Knopen van de Noorse Gunnhild Øyehaug: verhalen die zo verfrissend en geestig zijn, met zulke verrassende plotwendingen, dat het vertalen ervan een feestje was - maar ook verhalen vol potentiële slamandjes. Wat te denken van een ree met een identiteitscrisis, buitenaardse wezens die via polaroidfoto's communiceren, een ufo van een groene fluwelen meubelstof… Ik voelde me enigszins beschroomd om al deze dingen, die de schrijfster hoogstwaarschijnlijk wel zo bedoeld had, toch nog eens te checken, (waadt hij echt door de stroop? Ja, hij waadt echt door de stroop) maar toen ik Øyehaug mijn slamandjes-syndroom uitlegde, begreep ze waarom ik zoveel vroeg.

Intrikate mønstre

Knopen bevat heel uiteenlopende novellen, verschillend van stijl en onderwerp - wat het vertalen ook heel afwisselend maakt - maar ze hebben allemaal gemeen dat ze blijk geven van de grenzeloze fantasie van de schrijfster en van haar enigszins gekantelde blik op de wereld. Er zijn ook 'alledaagsere' verhalen, over herkenbare situaties waar Øyehaug dan wel weer een bijzondere draai aan weet te geven, zoals de man die een paniekaanval in de IKEA probeert te onderdrukken en, mijn favoriet, het kleine meisje dat krampachtig haar plas ophoudt omdat de wc naast de woonkamer ligt, waar haar ouders en opa zitten te wachten tot ze piano voor hen komt spelen - iets wat ze absoluut niet wil.

Een ander ontroerend verhaal is 'Oma slaapt': de oma uit de titel lijdt aan groene én grijze staar, maar tot voor kort was ze nog druk aan het haken en borduren, zelfs de 'mest intrikate mønstre'. Letterlijk 'de ingewikkeldste patronen'. Maar dat loopt niet lekker en het paste niet bij de tekst, net zo min als de 'moeilijkste' of 'lastigste' patronen. Die laatste oplossingen kunnen ook suggereren dat ze het verstandelijk niet meer aankan, terwijl dat zeker niet het geval is. Het verhaal deed me erg aan mijn eigen oma denken, die ook verzot was op handwerken. Ik herinnerde me dat ze toen ze ouder werd en het soms even niet lukte, altijd verzuchtte: 'Wat een priegelwerk.' Zo zijn de mest intrikate mønstre in mijn vertaling 'priegelpatronen' geworden, wat voor mijn gevoel het juiste beeld oproept van een oude vrouw die met een handwerkje vlak voor haar neus zit te ploeteren. Met dank aan mijn oma Tjitske…

Paula Stevens vertaalt uit het Noors. Ze vertaalde onder meer Karl Ove Knausgård en Johan Harstad. In 2010 ontving ze de de Amy van Marken-prijs voor haar gehele vertaaloeuvre.