Zevenduizend twijfels: over het vertalen van (de titel van) A Line Made by Walking van Sara Baume

Bij het kiezen van de titel van een vertaald boek spelen allerlei overwegingen. Aan de ene kant wil je dat de titel de lading van het boek blijft weerspiegelen en herkenbaar blijft, ook voor lezers die (in het geval van een uit het Engels vertaald boek) goed op de hoogte zijn van de Anglo-Amerikaanse literaire markt. Aan de andere kant moet het een mooie, aantrekkelijke zinssnede of combinatie van woorden zijn. Over het algemeen heeft de vertaler geen doorslaggevende stem in de uiteindelijke keuze voor de titel van het vertaalde boek. Suggesties zijn uiteraard welkom, maar uiteindelijk kiest de uitgever.  

Lichte wanhoop

Tot mijn verbazing blijkt dit in zekere mate ook voor originele teksten te gelden: toen de jonge Ierse auteur Sara Baume mij een vroege versie van haar roman liet lezen, was deze getiteld Seven Thousand Oaks. Een schitterende titel, vonden wij allebei, die perfect paste bij het verhaal, waarin een jonge kunstenares kampt met een depressie, in het huis van haar overleden oma gaat wonen en haar uiterste best doet om niet door te draaien.

Toen ik later de vertaalopdracht kreeg en aan de slag mocht met een drukproef, bleek de titel veranderd in A Line Made by Walking. Mijn eerste reactie was: jammer, vooral toen ik hoorde dat die door de uitgever was bepaald en dat de oude variant toch echt Baumes voorkeur had. Dit sloeg algauw om in lichte wanhoop, want hoe moest ik deze nieuwe titel vertalen?       

‘A Line Made by Walking’ is immers niet alleen een betekenisvolle zinssnede op zich (die ook als zodanig in de roman terugkomt), maar ook de titel van een kunstwerk van Richard Long, een Britse landschapskunstenaar, die net zo lang heen en weer liep tot hij een streep had uitgesleten in een verder onaangetast weiland. De daadwerkelijke streep én de foto ervan vormden samen het kunstwerk.

Vertalen is veranderen

Frankie, de hoofdpersoon,  verplicht zich tot een bepaalde regelmaat en zoekt aansluiting bij de boze buitenwereld door zichzelf op willekeurige momenten te overhoren.  Ze zoekt dan naar kunstwerken die aansluiten bij het alledaagse voorwerp, dier of concept waar ze op dat moment aan denkt of mee te maken heeft. Goudvissen, stuifmeel, haar, bedden; ze komt altijd wel ergens op en geeft vervolgens haar eigen interpretatie van het werk.

A Line Made by Walking van Long is een van de antwoorden op die overhoringen; een van de andere is 7000 eiken van de Duitse Joseph Beuys, waar Baumes oorspronkelijke titel naar verwees. Dan stuit je als vertaler (en uitgever) meteen op een probleem: de titel van Longs kunstwerk wordt in Nederlandse media altijd in de Engelse bewoordingen aangehaald, in tegenstelling tot 7,000 Eichen van Beuys. Als daar over wordt geschreven gebeurt dit, ook in het Nederlands, regelmatig in vertaling.

Er waren diverse vertalingen van Longs/Baumes titel die de semantische betekenis dekken: een streep die door wandelen gemaakt is, een lijn die door mensenvoeten is uitgesleten (of een variatie op die twee), of zelfs een olifantenpaadje – de paadjes die voetgangers en wandelaars uitslijten als ze vaak hetzelfde hoekje afsnijden. Maar of dat een aantrekkelijke titel oplevert die strookt met de poëtische stijl van de roman? Wat mij betreft niet. Gelukkig ging de uitgever akkoord met mijn voorzichtige voorstel om Baumes oorspronkelijke titel in ere te herstellen (waar ook zijzelf zeer over te spreken was).

Als vertaler hoop je natuurlijk altijd alles te kunnen behouden: vorm, stijl en inhoud, en in het geval van titels dus ook nog een bepaalde verkoopbaarheid. Eens te meer is gebleken dat vertalen veranderen is. De herkenbaarheid moest het in dit geval afleggen tegen de esthetiek, wat voor een roman die zo doordrenkt is van kunst en poëzie best toepasselijk klinkt.

Lette Vos (1992) studeerde cum laude af aan de Master Literair Vertalen aan de Universiteit Utrecht en vertaalde sindsdien werk van onder anderen Sara Baume, Tara Westover, Rachel Cusk (in samenwerking met Caroline Meijer) en Roxane Gay; ook is ze als docente betrokken bij de Master Vertalen. Daarnaast is ze klassiek zangeres en maakt ze deel uit van verschillende (opera)koren en ensembles.