De eerste zin van Ian McEwans Machines zoals ik, vertaald door Rien Verhoef

N.B. Lees ook Rien Verhoef over de negen eerste zinnen van de boeken van Ian McEwan.

Na het succes van de recent verfilmde roman De kinderwet, confronteert McEwan de lezer in Machines zoals ik opnieuw met fundamentele vraagstukken in een meeslepend, dystopisch verhaal, gesitueerd in het Londen van net na de Falklandoorlog: Thatcher is aan de macht en Alan Turing bereikt een beslissende doorbraak in de artificiële intelligentie.

De werkeloze Charlie is verliefd op Miranda, een intelligente studente die een verschrikkelijk geheim met zich meedraagt. Ze raken verwikkeld in een driehoeksrelatie met de androïde Adam, wiens persoonlijkheid ze samen hebben ontworpen. Maar kan een machine de matters of the heart wel begrijpen? Wat is het dat ons menselijk maakt?

N.B. Lees ook onze bespreking van Machines Like Me en een fragment uit de roman, en fragmenten uit Notendop en De kinderwet. Rien Verhoef lichtte eerder alle eerste zinnen tot en met die van Notendop toe.

It was religious yearning granted hope, it was the holy grail of science
Het was tedom tedom tedom tedom, het was de heilige graal van de wetenschap

Kleine neefjes en kunst

Voor vertalers een gemengd genoegen: je ziet een zin en een deel ervan ‘vertaalt zichzelf’. Niks meer aan doen. Natuurlijk: een mazzeltje dat je zomaar in de schoot geworpen krijgt, maar ook ongemakkelijk want het bevestigt maar weer een oud cliché over sommige kunst: ‘Dat kan mijn kleine neefje ook.’ En vertalen is weliswaar vooral een ambacht, maar voor een deel toch ook zeker een kunst. Het kleine neefje is in dit verband Google Translate, en jawel hoor, daar floept het meteen uit: ‘Het was de heilige graal van de wetenschap.’ Des te lastiger is het eerste deel van de zin: ‘Het religieuze verlangen gaf hoop,’ zegt Google Translate nu en dat bevestigt een ander cliché: mijn kleine neefje zegt ook maar wat.

Gepruts en gepriegel

De pijn zit ’m uiteraard in het granted, al is het ook altijd wel de vraag of het ‘religieus’ of ‘godsdienstig’ moet worden en of yearning niet met ‘zucht’ of ‘hunkering’ moet worden vertaald. To grant betekent onder meer ‘verlenen’, ‘(ver)gunnen’, ‘toestaan’, ‘inwilligen’ en in deze constructie wil het dus zoveel zeggen als ‘het was een religieus verlangen waaraan hoop was vergund’. Maar met zo’n zin kun je geen boek beginnen – de lezer moet nog 350 pagina’s. Het tedom tedom tedom tedom werd na gepruts en gepriegel tenslotte: ‘Het was een religieus verlangen dat mocht hopen.’

Daarbij is misschien een licht minpuntje dat volgens sommigen in het Nederlands het personifiëren van abstracte begrippen – om het technisch uit te drukken – iets ongebruikelijker is dan in het Engels, maar dat neem ik dan maar op de koop toe.

Rien Verhoef vertaalde naast de romans van Ian McEwan onder anderen William Faulkner, Vladimir Nabokov en Graham Swift.