De vertaling van De koning van Szczepan Twardoch, door Charlotte Pothuizen

Vorig jaar mocht ik tot mijn grote vreugde en toch ook wel schrik De koning van de prominente Poolse auteur Szczepan Twardoch (1979) vertalen. Ik zeg schrik, want het is een echt jongensboek, het testosteron spat ervan af, het is heel filmisch en het staat boordevol dialogen tussen Warschause boeven. Boksen, bordelen, moorden, wapens en luxe auto’s, gruwelijk bloederige momenten, seksscènes, maar ook hilarische fragmenten... Actie wordt afgewisseld met gemijmer van de verteller, vaak met veel literaire verwijzingen. Het heeft me een paar maanden gekost om de – naar mijn idee – juiste toon in het Nederlands te vinden en het boek net zo veel vaart te geven als in het Pools. Maar het was genieten.

Historische achtergrond

Het verhaal speelt zich grotendeels af in het criminele Joodse Warschau van 1937, waar de maatschappelijke spanningen groeien en extreemrechts in opkomst is. Nu ken ik Warschau goed, ik heb er jaren gewoond en me ook redelijk in de Joodse geschiedenis van de stad verdiept, maar de vooroorlogse onderwereld was me onbekend. Ik deed dus deels wat Twardoch, die niet uit Warschau komt en ook niet Joods is, ook heeft gedaan: veel lezen over de periode en het milieu. De historische achtergrond van De koning klopt met hoe het in de jaren dertig in Warschau was; de politieke bewegingen, de straten, de cafés, eethuizen en markten...

Ook een deel van de personages is gebaseerd op mensen die echt bestaan hebben. De baas van hoofdpersoon Jakub Shapiro, de crimineel en socialist Jan ‘Peet’ Kaplica is bijvoorbeeld geïnspireerd op de vooroorlogse Poolse gangster Tata Tasiemka. Hij was net als Peet revolutionair, werd later maffiabaas, inde beschermingsgeld op de Kercelak-markt en had een aantal bordelen onder zijn hoede. Zijn rechterhand Radziwiłek lijkt veel op Dokter Łokietek (de Ellenlange), een Joodse maffioso die veel talen sprak, maar geen enkele goed.

De peetvader

De naam ‘Peet’ leverde nog een heel vertaaldilemma op: moest ik de bijnaam van Jan Kaplica vertalen of niet? Zijn Poolse bijnaam, ‘Kum’ is bondig en allitereert met Kaplica. Kum betekent familievriend, een soort ome, en makker, kameraad, maar het is ook een archaïsch woord voor peetoom. De Duitse vertaler had voor ‘der Pate’ gekozen, de Peetvader. Het Nederlandse Peetvader is echter veel langer en was naar mijn idee een veel te letterlijke verwijzing naar het gelijknamige boek van Puzo. Ik bedacht dat als de auteur direct naar De Peetvader had willen verwijzen, hij Kaplica wel ‘ojciec chrzestny’, Peetvader, had genoemd. Bovendien klinkt het Poolse ‘Kum’ veel gemoedelijker dan ‘Peetvader’ of ‘Peetoom’.

Uiteindelijk heb ik voor Peet gekozen, omdat de betekenis het dichtst bij het Poolse woord komt (compère, peetoom), het kort is en goed klinkt met zijn achternaam Kaplica [Kaplietsa].

Charlotte Pothuizen is literair vertaler uit het Pools. Ze vertaalde boeken van onder anderen Włodzimierz Odojewski Kamil Bałuk, Anna Bikont en Maciej Miłkowski. Haar vertaling van Olga Tokarczuks Jaag je ploeg over de botten van de doden, in samenwerking met Dirk Zijlstra, verschijnt dit voorjaar.